Probleemstelling en methode

Miljoenen mensen lijden wereldwijd aan de gevolgen van onbehandelde chronische en acute pijn, onder andere door de slechte beschikbaarheid van geneesmiddelen als morfine en codeïne. Dit is met name een probleem in landen met beperkte hulpbronnen, en specifiek in Afrikaanse landen ten zuiden van de Sahara, bij ziektebeelden als kanker en hiv/aids.

Onbehandelde pijn kan leiden tot een verhoogd risico op onder andere depressieve klachten maar zorgt er ook voor dat patiënten vaak niet, of niet goed meer, in hun eigen levensonderhoud kunnen voorzien en/of hun zorgtaken voor familie kunnen uitvoeren. Het verschil tussen onbehandelde en behandelde pijn is daarbij een verschil van dag en nacht. Deze sluimerende mondiale volksgezondheidscrisis heeft niet alleen grote invloed op het maatschappelijk welzijn vanuit sociaaleconomisch perspectief, maar roept ook dringende vragen op vanuit het beschermen van de rechten van de mens.

Het internationale mensenrechtensysteem stelt overheidsverplichtingen in op basis waarvan adequate gezondheidszorg beschikbaar moet zijn en individuen tegen onmenselijke en mensonterende behandeling beschermd moeten worden. Speciale gezanten van de Verenigde Naties ondersteunen het idee dat tekortschietende pijnbestrijding (al dan niet als onderdeel van palliatieve zorg) niet slechts een schending van kortgezegd het recht op gezondheid is, maar ook een schending kan zijn van het folterverbod waar de vrijwaring van onmenselijke en mensonterende behandeling onder valt. Een veel gehoord argument hierin is dat morfine en codeïne als adequate pijnbestrijdingsmedicatie afdoende beschikbaar en toegankelijk moeten zijn, onder andere omdat zij genoemd staan op de Lijst van Essentiële Medicijnen zoals opgesteld door de World Health Organisation (WHO). Op basis van het recht op gezondheid zijn overheden verplicht genoemde medicijnen beschikbaar te stellen conform de AAAQ standard of health care. Deze AAAQ-standaard betekent dat gezondheidsinstellingen, goederen en diensten, in voldoende mate beschikbaar, toegankelijk, geschikt en van kwaliteit aanwezig moeten zijn in een land (AAAQ staat voor availability, accessibility, acceptability, en quality).

Echter, het is niet het mensenrechtensysteem maar het internationale drugscontrolerecht dat de beschikbaarheid, toegankelijkheid en het gebruik van geneesmiddelen als morfine en codeïne specifiek reguleert. Dit komt omdat morfine en codeïne zogeheten gecontroleerde essentiële medicijnen zijn: geneesmiddelen die dus enerzijds op de WHO-lijst staan en waarvan tegelijkertijd het actieve bestanddeel onder de reikwijdte van het internationale drugscontrolerecht valt omdat dit bestanddeel een verslavende werking kan hebben.