Hostname: page-component-f554764f5-rvxtl Total loading time: 0 Render date: 2025-04-23T08:54:39.776Z Has data issue: false hasContentIssue false
  • English
  • Français

Colonial labour in French policy: A case study of the Lính thợ sent from Vietnam to France, 1939–1950s

Published online by Cambridge University Press:  16 December 2024

Nguyen Thi Hanh  and
Nguyen Thi Trang Open the ORCID record for Nguyen Thi Trang [Opens in a new window]
Get access Rights & Permissions [Opens in a new window]

Abstract

During the Second World War, France recruited unskilled labourers, known as Lính thợ or ‘Worker-Soldiers’, from the Indochina Union (today's Vietnam, Laos and Cambodia), mainly from the Tonkin (Northern) and Northern Annam regions. This article examines French policies towards Lính thợ from 1939 to the 1950s, which aimed to recruit the most cost-effective, healthiest, hardiest, skilled, and ‘compliant’ labour force. However, these policies had unintended consequences. They exacerbated existing conflicts within the Lính thợ community, and also led to their marginalisation and exclusion from French civil society. As a result, Lính thợ had to restructure their community and rethink their goals and strategies to claim their legitimate rights, especially after 1945. This article highlights the tensions and challenges faced by Lính thợ in France, and the complex relationship between colonial powers and migrant labourers imported from the colonies.

Type
Research Article
Information
Journal of Southeast Asian Studies , Volume 55 , Issue 2 , June 2024 , pp. 243 - 266
Check for updates
Copyright
Copyright © The Author(s), 2024. Published by Cambridge University Press on behalf of The National University of Singapore

Access options

Get access to the full version of this content by using one of the access options below. (Log in options will check for institutional or personal access. Content may require purchase if you do not have access.)

Article purchase

Temporarily unavailable

Footnotes

The authors would like to thank the Vietnam National Foundation for Science and Technology Development (NAFOSTED), Viet Nam, for supporting them in this study.

References

1 Killingray, David, ‘Africa and the Second World War’, in Labour mobilisation in British colonial Africa for the war effort, 1939–46, ed. Killingray, David and Rathbone, Richard (London: Palgrave Macmillan, 1986)CrossRefGoogle Scholar.

2 Kotkin, Stephen, ‘World War Two and Labor: A lost cause?’, International Labor and Working-Class History 58 (2000): 181–91CrossRefGoogle Scholar.

3 Roy, Kaushik, ‘Military loyalty in the colonial context: A case study of the Indian Army during World War II’, Journal of Military History 73, 2 (2009): 497–529CrossRefGoogle Scholar.

4 Killingray, David and Plaut, Martin, Fighting for Britain: African soldiers in the Second World War (Woodbridge: Boydell & Brewer, 2010)CrossRefGoogle Scholar; Smyth, Rosaleen, ‘Britain's African colonies and British propaganda during the Second World War’, Journal of Imperial and Commonwealth History 14, 1 (1985): 65–82CrossRefGoogle Scholar; Killingray, David, ‘Military and labour recruitment in the Gold Coast during the Second World War’, Journal of African History 23, 1 (1982): 83–95CrossRefGoogle Scholar.

5 Headrick, Rita, ‘African soldiers in World War II’, Armed Forces & Society 4 (1978): 501–26CrossRefGoogle Scholar.

6 Luguern, Liêm–Khê, Les ‘travailleurs Indochinois’ Étude Socio-Historique d'une Immigration Coloniale (1939–1954) (Paris: Les Indes savantes, 2021)Google Scholar.

7 Fogarty, Richard S., Race and war in France: Colonial subjects in the French Army, 1914–1918 (Baltimore, MD: Johns Hopkins University Press, 2008)CrossRefGoogle Scholar, p. 16.

8 Tổng uỷ ban đại diện công binh, ‘Diễn Văn Của Đại Biểu Công Binh Đọc Trong Dịp Đón Tiếp Phái Đoàn Quốc Hội Tại Trại Việt Nam ngày 5 Tháng 5 Năm 1946’ [Speech of the Delegation of Labourers – Soldiers Reads on the Meeting with the Reception of the National Assembly Delegation at the Vietnam Camp 5 May 1946], in Đại hội Nghị Tổng ủy ban đại diện Công Binh (1946), https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k4236970q/f3.item (last accessed on 17 Aug. 2022).

9 Gunn, Geoffrey C., ‘Mort pour la France: Coercion and co-option of “Indochinese” worker-soldiers in World War One’, Social Scientist 42 (2014): 63–84Google Scholar; Mireille Le Van Ho, Des Vietnamiens dans La Grande Guerre (Empires) (Paris: Vendemiaire, 2014); Kim Loan Thi Vu Hill, ‘A Westward journey, and enlightened path: Vietnamese Linh Tho, 1915–1930’ (PhD diss., University of Oregon, 2001).

10 Deroo, Éric and Champeaux, Antoine, ‘Panorama des troupes coloniales Françaises dans les deux guerres mondiales: An overview of French colonial troops in the two World Wars’, Revue historique des armées (2013): 72–88CrossRefGoogle Scholar; Horne, John, ‘Immigrant workers in France during World War I’, French Historical Studies 14 (1985): 57–88CrossRefGoogle Scholar.

11 Antier, Chantal, ‘Le recrutement dans l'empire colonial Français, 1914–1918’, Guerres mondiales et conflits contemporains 2 (2008): 23–36CrossRefGoogle Scholar; Dornel, Laurent, ‘Les usages du racialisme. le cas de la main-d’œuvre coloniale en france pendant la première guerre’, Genèses: Sciences sociales et histoire 20 (1995): 48–72CrossRefGoogle Scholar; MacMaster, Neil, Colonial migrants and racism algerians in France, 1900–62 (London: Palgrave Macmillan, 1997)Google Scholar.

12 Lê Hữu Thọ, Hành trình của một cậu ấm tại Pháp (1940–1946) [A journey of a mandarin's boy in France] (Hà Nội: Thanh Niên, 2003); Liêm-Khê Luguern, ‘Les réquisitions pour les gueres modiales en Europe révélatrices des dynamiques socio-spatiales de l'Indochine coloniale’, in Les migrations impériales au Vietnam: travail et colonisations dans l'asie-Pacifique Français, xixe–xxe siècles, ed. Eric Guerassimoff, Andrew Hardy, Nguyen Phuong Ngoc and Emmanuel Poisson (Paris: Hémisphères, 2020), pp. 159–81; Đặng Văn Long, Lính Thợ ONS [Unskilled labourers] (Hà Nội: Lao động, 1996); Pierre Daum, Lính thợ Đông Dương ở Pháp (1939–1952). Một trang sử thuộc địa bị lãng quên [Lính Thợ in France (1939–1952). A stage of forgotten colonial history], trans. Trần Hữu Khánh (Arles: Actes sud, 2009).

13 L'appel du 18 juin du général de Gaulle, https://www.gouvernement.fr/partage/8708-l-appel-du-18-juin-du-general-de-gaulle (last accessed 30 Aug. 2022).

14 Ministère des armées, Service Historique de la Défence (SHD), France, GR 7 no. 2471, Note de l'EMA 1er Bureau No. 675, Le Ministre des Colonies à Monsieur le President du Conseil, Ministre de la Defense nationale et de la Guerre (Etat-Major de l'Armee-Cambinet) aux utilisation des militaires indigènes coloniaux [The Minister of the Colonies to the President of the Council, Minister of National Defense to the use of the colonial indigenous soldiers], 25 Dec. 1939.

15 John Summerscales, ‘The war effort of the French colonies’, Journal of the Royal African Society 39 (1940): 125.

16 Olivia Pelletier, ‘Recruter, employer, surveiller: Les travailleurs Indochinois en Métropole, 1914–1954. Du cadre administratif aux sources historiques aux archives nationales d'outre-mer’, in Guerassimoff et al., Les migrations impériales au Vietnam, p. 313.

17 Ibid., p. 313.

18 Albert Lebrun, Décret organisant le service de la main-d'oeuvre indigène, Rapport au Président de la République Française, Journal officiel de la République Française, Paris, 29 Nov. 1939, https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k57143378/f4.item, pp. 13780–1 (last accessed 17 Aug. 2022).

19 Marie Casimir Joseph Guyon, ‘Rapport à M. le Gouverneur Général de L'indo-Chine: La condition de la main-d'oeuvre Indochinoise dans les établissements français du pacifique austral’, Gouvernement de la Nouvelle-Calédonie et dépendances. Commissariat général de la République française dans l'Océan Pacifique, Haut-Commissariat de la France dans l'archipel des Nouvelles-Hébrides, (Imprimerie Nationale, Nouméa, Nouvelle-Calédonie, 1928), no. 61, p. 26, https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k934782b/f9.item (last accessed 17 Aug. 2022).

20 Trang, Nguyen Thi, ‘Vietnamese indentured labourers: The intervention of the French colonial government in regulating the flow of Vietnamese labourers to the Pacific Islands in the early twentieth century’, Labor History 63, 5 (2022): 584–603CrossRefGoogle Scholar.

21 Shineberg, Dorothy, The people trade: Pacific Island laborers and New Caledonia, 1865–1930 (Honolulu: University of Hawai'i Press, 1999), p. 93Google Scholar.

22 David J. Smith, ‘“French like the Others”: Colonial migrants in wartime France, 1939–1947’ (PhD diss., University of Toronto, 2013), p. 55.

23 Ibid., p. 55.

24 Stovall, Tyler, ‘Colour-blind France? Colonial workers during the First World War’, Race & Class 35 (1993): 48CrossRefGoogle Scholar.

25 Paul Giran, Psychologie du peuple annamite: Le caractère national. L'évolution historique, intellectuelle, sociale et politique (Paris: Ernest Leroux, 1904), republished as Paul Giran, Tâm lí dân tộc An Nam: Đặc điểm quốc gia, sự tiến hóa lịch sử, trí tuệ, xã hội và chính trị, trans. Phan Tin Dung (Hoi Nha Van: Cong ty sach Mega+, 2019), p. 33.

26 Laurent, ‘Les usages du racialisme’, p. 52.

27 Giran, Tâm lý, p. 34.

28 Ibid., p. 34.

29 Smith, ‘French like the others’, p. 56.

30 Trung tâm lưu trữ quốc gia (Vietnam National Archive I), Gouvernement Général de l'Indochine, no. 1110, Discours prononce par M. le Général d'Armée Catroux Gouverneur Général P. I de L'Indochine. A ‘occasion de l'ouverture de la session du grand conseil des intérêts Économiques et Financiers’, 11 Dec. 1939.

31 Ibid.

32 Ibid.

33 Liêm-Khê Luguern, Les ‘Travailleurs Indochinois’, p. 79.

34 Trung tâm lưu trữ quốc gia (Vietnam National Archive I), Gouvernement Général de l'Indochine, no. 248, Le Governeur Général P.I. de l'Indochine à Messieurs les Chefs d'admininstration locale les chefs des services Generaux aux Instruction sur le recrutement, la concentration et l'embaquement de la main-d'oeuvre à diriger sur la Métropole en temps de guerre, no. 635-APA, 15 Dec. 1939.

35 Christian Koller, ‘The recruitment of colonial troops in Africa and Asia and their deployment in Europe during the First World War’, Immigrants & Minorities, 26 (2008): 111–33.

36 Trung tâm lưu trữ quốc gia (Vietnam National Archive I), Direction des Finance de L'Indochine, no. 5744, Inspection Générale du travail et de la prévoyance sociale, no. 504- IGT, 31 Jan. 1940.

37 Đặng Văn Long, Lính Thợ ONS, p. 31.

38 Ibid., p. 15.

39 Trung tâm lưu trữ quốc gia (Vietnam National Archive I), Gouvernement Général de l'Indochine, no. 618, Exemption d'impôt personnel en faveur des Ouvriers non spécialises, no. 1819, 23 Feb. 1940.

40 Smith, ‘French like the others’, p. 64.

41 Liêm-Khê Luguern, ‘Les réquisitions’, p. 161.

42 Liêm-Khê Luguern, ‘Ni civil ni militaire: Le travailleur Indochinois inconnu de la Seconde Guerre Mondiale’, Le Mouvement social 219–220 (2007): 187.

43 Trung tâm lưu trữ quốc gia (Vietnam National Archive I), Inspection Général des travaux Public de l'Indochine, no. 632, Inspection Général des travaux Public de l'Indochine, demande des remseignements sur les conditions demgagement comme interprèté des O.N.S. formulé par Le Ngoc Ngoi, secrétaire journalier au service des Chemins de Fer à Hanoi, no. 1035 P/I, Hanoi, 21 Apr. 1940.

44 Trung tâm lưu trữ quốc gia (Vietnam National Archive I), Direction des Finance de L'Indochine, no. 5744, Inspection Générale du Travail et de la Prévoyance sociale, 31 Jan. 1940.

45 Trung tâm lưu trữ quốc gia (Vietnam National Archive I), Direction des Finance de L'Indochine, no. 5744, Inspection Générale du Travail et de la Prévoyance sociale, 106/S, 26 Jan. 1940.

46 Đặng Văn Long, Lính Thợ ONS, p. 63.

47 Ibid., p. 88.

48 Carour, Roger, ‘La compagnie des Messageries Maritimes: son passé, son avenir’, Revue d'histoire économique et sociale 50 (1972): 409Google Scholar.

49 Daum, Lính Thợ Đông Dương Ở Pháp (1939–1952), p. 80.

50 Ibid., p. 83.

51 Ibid., p. 87.

52 Tổng ủy ban đại diện công binh, ‘Diễn Văn Của Đại Biểu Công Binh’.

53 According to Pierre Angeli, through trips, it is possible to calculate the official number: 23 dead, 1 missing, 29 deserters and 33 hospitalised when the ships called at many different ports. Pierre Daum, Lính Thợ Đông Dương Ở Pháp (1939–1952), p. 80. This figure of 23 deaths is similar to that reported in the speech given by the Labourers–Soldiers Delegation during the reception of the National Assembly Delegation at the Vietnamese camp on 5 May 1946. Tổng uỷ ban đại diện công binh, ‘Diễn Văn Của Đại Biểu Công Binh’.

54 Trung tâm lưu trữ quốc gia (Vietnam National Archive I), Direction des Finance de L'Indochine, no. 5744, Depenses afferentes au recrutement des travailleurs pour la Métropole, no. 1387-IGT, 29 Mar. 1940.

55 Ibid.

56 SHD, Circulaire du M.O.I., Service central de la Main d’œuvre indigène Nord Africaine et coloniale, no. 278, Paris, 20 Nov. 1939.

57 Ibid.

58 SHD, Circulaire du M.O.I., Service central de la Main d’œuvre indigène Nord Africaine et coloniale, no. 278, Paris, le 20 Nov. 1939.

59 Đặng Văn Long, Người Việt ở Pháp 1940–1954 [The Vietnamese in France 1940–1954], (Paris: Tủ sách nghiên cứu, 1997), p. 13.

60 ‘Tin tức các Đạo’ [The information of Legions], Công Binh Tạp Chí—Revue mensuelle des soldats et travailleurs Indochinois, 1 Nov. 1944, https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k936397w/f11.item, (last accessed 30 Aug. 2022), pp. 11–12.

61 ANOM, INF, D 3314 Note du Ministère des Colonies sur la M.O.I., 2 Feb. 1944.

62 Tổng uỷ ban đại diện công binh, ‘Diễn Văn Của Đại Biểu Công Binh diện Công Binh’.

63 Ibid.

64 Đại hội nghị tổng ủy ban đại diện công binh, ‘Diễn Văn Của Đại Biểu Công Binh’.

65 Ibid.

66 Raffael Scheck, ‘The colonial prisoners in Franco-German diplomacy’, in French colonial soldiers in German captivity during World War II (Cambridge: Cambridge University Press, 2014), p. 61.

67 Đại hội nghị tổng ủy ban đại diện công binh, ‘Diễn Văn Của Đại Biểu Công Binh’.

68 Smith, ‘French like the others’, p. 205.

69 Ibid., p. 206.

70 Tù Binh Đức [I am a prisoner of Germany], Công Binh Tạp Chí-–Revue mensuelle des soldats et travailleurs Indochinois, 1 Jan. 1945; https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k936403k/f4.item (last accessed 30 Aug. 2022).

71 Liêm–Khê Luguern, ‘Ni civil ni militaire’, pp. 185–99.

72 Pierre Angeli, ‘Les travailleurs Indochinois en France pendant la Seconde guerre mondiale’ (1939–1945)’ (Thesis, University of Paris, 1946).

73 ASOM, INF, 397/3314, Note du ministère des Colonies, 22 Nov. 1944.

74 Lefebvre, Edwige Liliane, ‘Republicanism and universalism: Factors of inclusion or exclusion in the French concept of citizenship’, Citizenship Studies 7, 1 (2003): 32CrossRefGoogle Scholar.

75 Foucault, Michel, Discipline and punish: The birth of the prison (New York: Vintage Books, 1995), p. 171Google Scholar.

76 Cổng trại đạo Nhất [The camp's gate of 1st Legion], Công Binh Tạp Chí- Revue Mensuelle Des Soldats et Travailleurs Indochinois, 20 Mar. 1944, https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k9363954/f1.image (last accessed on 30 Aug. 2022).

77 Vo Van Thong, ‘Một Cơ Lính Thợ Được Ban Khen [a Group of Lính Thợ is praised by the organization]’, Công Binh Tạp Chí-Revue Mensuelle Des Soldats et Travailleurs Indochinois, https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k936404z/f8.item, 1 Jan. 1945 (last accessed 30 Aug. 2022).

78 Tooc–Sinh, ‘Cờ bạc và ái quốc’ [Gamble and patriotism], Công Binh Tạp Chí – Revue Mensuelle Des Soldats et Travailleurs Indochinois, 5 Mar. 1944, https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k936394r/f4.item (last accessed 30 Aug 2022).

79 Đặng Văn Long, Người Việt ở Pháp 1940–1954, p. 8.

80 Công Binh: bulletin bimensuel [‘puis’ journal] des travailleurs indochinois, https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k936391m/f1.item (last accessed 10 May 2023).

81 Thị Ba, Bức thư Đông Dương [Letter from Indochina], Công Binh tạp chí – Bulletin bi-mensuel des travailleurs Indochinois, 25 Jan. 1944, https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k9363920/f4.item (last accessed 30 Aug. 2022).

82 Quan Thống chế Pétain tới thăm trại Tinh Gia Bellerive [Marsal Pétain visits Tinh Gia camp], Công Binh Tạp Chí – Bulletin bi-mensuel des Travailleurs Indochinois, 20 Feb. 1944, https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k936393c/f1.image (last accessed 30 Aug. 2022).

83 Lê Hữu Thọ, Hành trình của một cậu ấm tại Pháp (1940–1946), p. 24.

84 Echo du Vidourle, no. 62, 11–17 Mar. 1972.

85 Smith, ‘French like the others’, p. 229.

86 L'Avenir agathois, 29 Mar. 1941.

87 Pierre Daum, Lính Thợ Đông Dương Ở Pháp (1939–1952).

88 Ibid., p. 274.

89 Smith, ‘French like the others’, p. 316.

90 Đặng Văn Long, Người Việt ở Pháp 1940–1954, p. 201.

91 Ibid., p. 202.

92 Ibid.

93 Ibid.

94 Công Binh tạp chí- Bulletin bi-mensuel des travailleurs Indochinois, 20 Oct. 1943, https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k936391m/f1.item (last accessed 30 Aug. 2022).

95 Vũ Ngân, ‘Thông ngôn và giám thị, các anh đã làm hết bổn phận chưa?’ [Interpreters and Supervisors, have you done your duty?], Công Binh tạp chí–Journal des travailleurs Indochinois, 1 Nov. 1944, https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k936397w/f3.item (last accessed 30 Aug. 2022); Đào Trung, ‘Thanh niên Newspaper các anh đã sẵn sàng chưa?’ [Are the young ready?], Công Binh tạp chí- Bulletin bi-mensuel des travailleurs Indochinois, 20 Mar. 1944, https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k9363954/f1.image (last accessed 30 Aug. 2022).

96 Vấn đề đi học nghề [Vocational training problem], Công Binh tạp chí – Journal des travailleurs Indochinois, 1 Jan. 1945, https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k936399n/f8.item (last accessed 30 Aug. 2022).

97 Ibid., esp. pp. 8–9.

98 Nguyên Vũ Ngân, ‘Việc lựa chọn và dạy nghề’ [The selection of learners and vocational training], Công Binh tạp chí, Journal des Travailleur Indochinois, 1 Dec. 1944, https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k9363988/f1.image (last accessed 30 Aug., 2022).

99 Tin Đạo Tư [News of the 4th Legion], Công Binh tạp chí – Journal des travailleurs Indochinois, 1 Oct. 1944, https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k936396h/f12.item (last accessed 30 Aug. 2022), Công Binh tạp chí – Journal des travailleurs Indochinois, 1 Nov. 1944, https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k936397w/f12.item (last accessed 30 Aug. 2022).

100 Tổng uỷ ban đại diện công binh, ‘Diễn Văn Của Đại Biểu Công Binh’.

101 Ibid.

102 Lê Hữu Thọ, Hành Trình Của Một Cậu Ấm Tại Pháp, p. 176.

103 Vũ Dương Ninh, ‘Vài Nét Về Phong Trào Lính Thợ (O.N.S.) Ở Pháp Năm 1944–1946 [Some aspects about the (O.N.S.) unskilled labourers’ Movement in France in 1944–1946]’, Nghiên cứu Lịch sử (1995): 11–18.

104 Ibid.

105 ASOM, INF, Dossier 979.

106 Vũ Dương Ninh, ‘Vài Nét Về Phong Trào Lính Thợ’.

107 Tổng uỷ ban đại diện công binh, ‘Diễn Văn Của Đại Biểu Công Binh’.

108 Ruscio, Alain, Les Communistes Francais et la Guerre d'indochine, 1944–1954 (Paris: L'Harmattan, 1985), p. 422Google Scholar.

109 Tổng uỷ ban đại diện công binh, ‘Diễn Văn Của Đại Biểu Công Binh’.

110 Daum, Lính Thợ Đông Dương Ở Pháp (1939–1952), p. 258.

111 Ibid., p. 258.

112 Liêm-Khê Luguern, ‘Les “Travailleurs Indochinois”’, p. 523.

113 Ibid., p. 453.

114 ASOM, INF, D 3314 Rapport de J. de Raymond pour le ministère des Colonies, 8 Nov. 1944.

115 Trung tâm lưu trữ quốc gia (Vietnam National Archive I), Cabinet du chef de l'Bao Dai du Vietnam no. 508, 1-C-SG-Cir, Saigon, 30 June 1950.

116 Luguern, Liêm-Khê, Les ‘Travailleurs Indochinois’ Étude socio-historique d'une immigration coloniale (1939–1954) (Paris: Les Indes savantes, 2021)Google Scholar, p. 544.

117 Ibid., p. 548.

118 Trung tâm lưu trữ quốc gia III (Vietnam National Archive III), Vụ Cán Bộ- Bộ Nội Vụ (Ministry of Interior Affairs), Công văn của Vụ Cán Bộ gửi Bộ trưởng Bộ Y tế, Bộ trưởng Bộ giao thông bưu điện về bố trí công tác cho 2 Việt kiều ở Pháp về nước cùng với vợ là người Pháp, no. 4136, no. 1242 CB/PCB, ngày 2/2/1960 [An official dispatch from the Department of Personnel was sent to the Minister of Health and the Minister of Transport and Posts regarding job arrangements for two overseas Vietnamese in France, who are returning home with their French wives], no. 4136, no. 1242, CB/PCB, 2 Feb. 1960.

119 Trung tâm lưu trữ quốc gia III (Vietnam National Archive III), Vụ Cán Bộ - Bộ Nội Vụ (Ministry of Interior Affairs), Công văn Bộ Giao thông bưu điện gửi Bộ Nội vụ về việc đồng ý nhận ông Nguyen Thanh Duc, Việt Kiều ở Pháp về, no. 4136, no. 4154 CB, ngày 22/3/1960 [Dispatch from the Ministry of Transport and Post to the Ministry of Interior Affairs on agreeing to receive Mr Nguyen Thanh Duc, Viet Kieu from France], no. 4136, 4154 CB, 22 Mar. 1960.

120 Hemery, D., ‘Du patriotisme au Marxisme: l'immigration Vietnamienne en France de 1926 à 1930’, Le Mouvement social, 90 (1975): 3–54CrossRefGoogle Scholar.

121 Khánh Phương, Hành trình tìm kiếm Lính thợ Đông Dương trên đất Pháp [The journey to find Vietnamese labourers in France], HTV Đài Truyền hình Thành phố Hồ Chí Minh, 30 Mar. 2020, https://www.htv.com.vn/hanh-trinh-tim-kiem-linh-tho-dong-duong-tren-dat-phap (last accessed 30 Aug. 2022).