¹ Innocentii III Regesta 2.221 (PI 214.780-82): ‘Quod futura sint novissima Marcowaldi, quantum in eo fuerit, pejora prioribus, quod non solum contra regnum Siciliae sed universum fere conjuraverit populum Christianum, quod factus sit contra vos alius Saladinus, nequitia ejus testimonium perhibet veritati. Licet nulla veritas sit in eo… Nos enim attendentes perfidiam Marcowaldi, qui cum non potuerit cum Christianis hactenus praeva-lere, cum Saracenis, ut praelibavimus, nititur opprimere Christianos, universis proceden-tibus contra eos in hac nequitia perdurantes illam concedimus veniam peccatorum quam in defensionem terrae orientalis transfretantibus indulgemus. Per Siciliam enim subvenire poterit facilius terrae sanctae: quae si, quod absit, in Saracenorum potentiam deveniret, nulla de caetero recuperationi Hierosolymitanae provinciae fiducia remaneret.’ Google Scholar

² Strayer, Joseph R., ‘The Political Crusades of the Thirteenth Century,’ The Later Crusades 1189-1311 (A History of the Crusades, ed. Kenneth, M. Setton II; Philadelphia 1962) 343–78.CrossRefGoogle Scholar

³ Throop, Palmer A., Criticism of the Crusade: A Study of Public Opinion and Crusade Propaganda (Amsterdam 1940) 26–68.Google Scholar

⁴ Strayer, , op. cit. 346; Achille Luchaire, Innocent III, I: Rome et l'Italie (Paris 1906) 162–3.Google Scholar

⁵ Tierney, Tierney, ‘The Continuity of Papal Political Theory in the Thirteenth Century,’ Mediaeval Studies 27 (1965) 227–45.CrossRefGoogle Scholar

⁶ Kempf, Kempf, Papsttum und Kaisertum bei Innocenz III. (Rome 1954).Google Scholar

⁷ Innocentii Papae III Vita et Gesta (PL 214.xv-ccxxviii) (= Inn. Gesta).Google Scholar

⁸ Thomas, C. Van Cleve, Markward of Anweiler and the Sicilian Regency (Princeton 1937) 119–21.Google Scholar

⁹ Kempf, Kempf, Regestum Innocentii III papae super negotio Romani imperii (Miscellanea hist. pont. 12; Rome 1947) xv, 38-42.Google Scholar

¹⁰ The Gesta accuses Markward of trying to disinherit the boy Frederick and claim the kingdom for himself. T. C. Van Cleve has hotly denied these accusations, arguing that Markward as a supporter of the house of Hohenstaufen would never have abandoned Frederick, nor would his ally, Philip of Swabia, have permitted him to do so. The argument must proceed from inference, however, since the Gesta is the only contemporary source for Mark-ward's strategy. Inn. Gesta 23 (PL 214.xliii); Van Cleve, op. cit. 95, 109.Google Scholar

¹¹ The Council was made up originally of Bartholomew of Palermo, Caro of Monreale, Matthew of Capua, and Walter of Palear. The latter had been close to Henry VI since 1191 and in 1195 had been made Chancellor of Sicily. Van Cleve, , op. cit. 124–25. For a discussion of the regency in Sicily, see Baethgen, Baethgen, Die Regentschaft Papst Innozenz' III. im Königreich Sizilien (Heidelberg 1914).Google Scholar

¹² Inn. Gesta 23 (PL 214.xxviii-xli).Google Scholar

¹³ Richard of San Germano, Chronica ed. Garufi, , RIS ² 7.ii (1936-38) 20; Annales Ceccanenses (Fossa Nova) (MGH SS 19.294); Annales Cassinenses (ibid. 318).Google Scholar

¹⁴ ‘Homines autem ipsius villae, tanquam pussillanimes et imbelles illo veniente fugerunt ad Montem Cassinum cum filiis et uxoribus suis; et post eos cardinales ei milites discesse-runt…. Quo audito, summus pontifex vehementer doluit ': Inn. Gesta 23 (PL 214.xli, xlii).Google Scholar

¹⁵ Reg. Inn. 1.554 (557): Die Register Innocenz' III. 1, ed. Hageneder, Othmar and Haidacher, Anton (Publikationen der Abteilung für Historische Studien des Österreichischen Kulturinstituts in Rom II 1; Graz-Köln 1964) 802–06.Google Scholar

¹⁶ ‘Nam Marcoaudo circa obsidionem Cassinense monasterii inaniter occupato, comites, barones, cives et alii regis et regni fideles ex magna parte in singulis provinciis convenientes in unum ad resistendum ei, sibi mutuo subvenire iuramento firmarunt, immunita munientes et villas et casalia reducentes ad civitates et loca munita et contra eum etiam exercitum congregantes. Interim etiam non cessavit manus Domini flagellare tyrannum cum milites nostri sepius in exercitum Mar(coua)di facientes insultum, multos ex eis occiderint… ’: ibid. 803.Google Scholar

¹⁷ ‘… tota fere terra quam idem M(arcoaudus) habuerat in Marcia, sit divino munere in manu forti et brachio extento ad dominum ecclesiae revocata, munitionibus eius, in quibus spem suam posuerat, redactis in cinerem et favillam.’ — ‘Nos etiam thesauris nostris in nullo pepercimus; immo etiam non modicam pecunie quantitatem … dilectum filium J(ordanum), … apostolice sedis legatum, et cum eo dilectum filium O(ctavianum) sub-diaconum consobrinum nostrum cum eadem pecunia in Marciam ad comites, barones et alios regis et regni fideles duximus destinandos; qui iam validum ceperunt exercitum congregare’: ibid. 803-04. Google Scholar

¹⁸ ‘… fraternitatem vestram rogamus … quantamcunque pecuniam poteritis tanto negotio necessariam per discretos, fideles et providos nuntios transmittatis in stipendia exercitus et alia quae instantis necessitatis articulus postulat, convertendam’: ibid. 804-05. Google Scholar

¹⁹ 'Nos autem interim assidue procuramus ut de Lombardis, Tuscis, Romanis, Campanis et aliis adiacentibus provinciis validus exercitus congregetur, per quem dictus M(arcualdus) vel fugetur quamcitius vel irreparabiliter conteratur. Ad que procuranda rectores Tuscie apud Urbem fecimus convenire, cum quibus ita procuravimus, quod duo milia militum vel ad minus mille quingentos, nobis sine solidis, in moderatis tamen expensis, similiter et peditis et archarios, quot necessarii fuerint, ad mandatum nostrum in regni subsidium destinabunt…’: ibid. 805-06. Google Scholar

²⁰ Knapke, Paul J., Frederick Barbarossa's Conflict with the Papacy: A Problem of Church and State (Washington D.C. 1939) 57–89.Google Scholar

²¹ Inn. Reg. 1.555 (558) (Hageneder and Haidacher 806-09); 556 (559) (ibid. 809-11); 557 (560) (ibid. 811-13).Google Scholar

²² Inn. Reg. 1.557 (560) (ibid. 812).Google Scholar

²³ ‘… regnum iterum est ingressus et prioribus peiora committit, pessima commissurus, si — quod absit — potuerit prevalere …. Debent enim homines regni ad memoriam revocare, qualiter quidam eorum in exsilium ducti membrorum facti sunt mutilatione deformes, qualiter quidam igniti sagiminis liquore perusti, quidam flammis traditi, quidam in maris precipitati profundum, ad colla eorum molari lapide alligato… ’: ibid. 812. Google Scholar

²⁴ Inn. Reg. 1.556 (559) (ibid. 809-11).Google Scholar

²⁵ ‘Cum autem iam pridem propter suos excessus cum universis fautoribus et partici-pibus suis a nobis excommunicationis vinculo fuerit innodatus, volumus nichilominus et sub eadem districtione mandamus, ut ipsum et universos complices eius singulis diebus Do-minicis et festivis, pulsatis campanis et candelis exstinctis, excommunicatos publice nuncietis’: ibid. 811. Google Scholar

²⁶ Notably Peter of Celano; see Inn. Gesta 23 (PL 214.xlii). Google Scholar

²⁷ Annales Ceccanenses (Fossa Nova), (MGH SS 19.295).Google Scholar

²⁸ ‘Nam, capta villa, et fugatis militibus, tantus omnes terror invasit, quod, si cum illo triumpho protinus processisset, pene nullus invenissent suae malitiae resistentes’: Inn. Gesta 23 (PL 214.xliii). Google Scholar

²⁹ 'Ille vero non solum viribus, sed et fraudibus insistebat, ut praeconceptam malitiam duceret ad effectum; et, licet quosdam viribus superasset, alios vero fraudibus decepisset…’: ibid. Google Scholar

³⁰ Inn. Gesta loc. cit.; the accuracy of this account has been questioned. See note 10 above.Google Scholar

³¹ He once had been tempted by an emissary of Markward's who promised an astounding range of liberties and rewards for the Church in the March of Ancona in return for recognition. When the time came to sign the agreement, however, Markward refused, claiming that neither he nor his secretary could write! Inn. Gesta 8 (PL 214.xxiii). Google Scholar

³² Inn. Gesta 23 (PL 214.xliii).Google Scholar

³³ In a letter announcing the absolution of Markward to the Sicilians, he admits that as pope he could hardly refuse an enemy's plea for absolution. ‘Exoptata regni tran-quilitas et debitum officii pastoralis, quo tenemur singulos ad viam rectitudinis revocare, nos ad Marcowaldi receptionem induxit: ne si poenitentem, sicut videbatur et exponentem se mandatis nostris super omnibus pro quibus fuerat excommunicatione notatus, recipere negeremus, non Christi vicarii videremur vel successores apostolorum Principis, sed inexora-biles potius nostrarum injuriam ultores': Inn. Reg. 2.179 (PL 214.729). Google Scholar

³⁴ ‘Sed cum fuisset illi responsum quod oporteret eum juramento firmare, ut super omnibus, pro quibus excommunicatus erat, mandatis apostolicis obediret, respondit quod in spiritualibus absolute pareret, in temporalibus autem justis mandatis parendi praestaret jura-toriam cautionem’: Inn. Gesta 23 (PL 214.xliii). Google Scholar

³⁵ The account in Richard of San Germano repeatedly attributes the flight at San Germano to fear. He concludes ‘sicque die ipso … relictam ab incolis civitatem Marcualdus intravit, bonis propriis spoliavit et quos in ea invenit penis addixit variisque tormentis, quibus pietatis causa non profuit, nisi redimi profuisset…’: Richard of San Germano, op. cit. (n. 13 above) 20. Google Scholar

³⁶ Ibid. 21.Google Scholar

³⁷ Annales Marbacenses qui dicuntur (MGH Script rer. Germ. in us. schol. 9; 1909) 69ff; Ottonis de Blasio, S. Chronica (ibid. 40; 1912) 60; Arnoldi Chronica Slavorum (ibid. 14; 1868) 197ff.Google Scholar

³⁸ Luchaire, Luchaire, Innocent III, III: La Papauté et l'Empire (Paris 1906) 34–35.Google Scholar

³⁹ 'Qui cum venisset, post multas altercationes, praedicto modo juravit, rogans episcopum et cardinales praedictos, ut ad faciendum mandatum descenderent ad monasterium Casemarii, dictae civitati vicinum, ut coram sociis suis, quorum illic remanserat multitudo, audiret, usus hac fraude, ut, cum a loco munito ad locum descenderet immunitum, non auderent ei grave proferre mandatum. Acquievit Ostiensis episcopus, seductus consilio nobilis viri, Leonis de Monumento, consobrini sui, qui reconciliationis hujusmodi fuerat mediator. Acquieverunt et alii, licet improvide ipsius Ostiensis episcopi persuasione seducti. Cumque ad praefatum monasterium descendissent, paratum est illis convivium, in quo praefatus Marcualdus eis accuratissime deservivit, et, sub finem convivii, submurmuratum est quod capi deberent, ut sic territi, mandatum quod displiceret illi facere non auderent. Vehementer ergo confusi, quid facerent ignorabant. Sed praefatus Hugolinus, sancti Eustachii diaconis cardinalis, resumpto spiritu fortitudinis, coram omnibus … protulit scriptum bulla domini papae … et ait: ‘Ecce mandatum domini papae. Nos aliud facere non valemus”’: Inn. Gesta 23 (PL 214.xliv). Google Scholar

⁴⁰ Ibid. Google Scholar

⁴¹ See below p. 247.Google Scholar

⁴² Inn. Reg. 2.167 (PL 214.716-18); 168 (718, 719).Google Scholar

⁴³ ‘Misit etiam litteras, non solum intra regnum, sed extra, significans quod ipse recon-ciliatus erat summo pontifici, tantamque gratiam in oculis ejus invenerat, quod concesserat ei ut balium regni gereret, et duos ei deputaverat cardinales, qui ad intendendum sibi compellerent universos’: Inn. Gesta 24 (PL 214.xlv). Google Scholar

⁴⁴ Van Cleve, , op. cit. (n. 8 above) 126.Google Scholar

⁴⁵ Inn. Gesta 29 (PL 214.liii).Google Scholar

⁴⁶ Walter of Palear had been dismissed and imprisoned by Constance after the death of her husband. He was released on papal intercession. See Van Cleve, , op. cit. 124.Google Scholar

⁴⁷ Inn. Reg. 2.187 (PL 214.736-37).Google Scholar

⁴⁸ Innocent had taken Count Robert of Lecce under his special protection in 1199. Reg. 2.182 (PL 214.733). For an account of Robert's part in papal politics in the South, see Van Cleve, op. cit. 145-46. Google Scholar

⁴⁹ In the first propaganda letter to the Capuans he mentions that he has sent money to Peter of Celano and Robert of Chieti ‘et alios comites et barones eiusdem provinciae … qui non solum in regni subsidium et fidelium eiusdem regis et devotorum ecclesiae Romanae, succursum, sed in exterminium Mar(coaldi) validum exercitum coadunent; et in proximo dante Domino convenient cum exercitu qui est in Apulia congregatus, et ad debellandum eumdem M(arcoaldum) et exercitum eius in nomine Domini exercituum in manu forti et brachio extento procedent': Inn. Reg. 1.555 (558) (Hageneder and Haidacher 808). Google Scholar

⁵⁰ ‘… misit Jordanum … et Octavianum … cum unciis auri mille quingentis, ad Petrum, comitem Celanensem, ut cum eo, prout melius possent, efficerent, quatenus obsessis saltem in victualibus subvenirent. Ipse vero aurum recepit, et distribuit illud militibus suis, propriam magis utilitatem quam obsessorum necessitatem attendens. Nam vix tandem fecit illuc intromitti aliquas summas farinae’: Inn. Gesta 23(PL 214.xlii). Google Scholar

⁵¹ Inn. Reg. 2.192 (PL 214.740).Google Scholar

⁵² Richard of San Germano, op. cit. (n. 13 above) 23: ‘Petrus de Celano qui comes dicebatur Civitatensis.’Google Scholar

⁵³ Inn. Gesta 24 (PL 214.xlvi).Google Scholar

⁵⁴ Inn. Reg. 2.280 (PL 214.848); 3.23 (902); also Inn. Gesta 27 (PL 214.lii, liii).Google Scholar

⁵⁵ Inn. Gesta 24 (PL 214.xlvi).Google Scholar

⁵⁶ Inn. Gesta 28 (PL 214.lii): ‘Quia vero familiares regis necessarias sibi et suis denegabant expensas, et propter nimium aestatis ardorem milites sui jam inceperant graviter infirmari, compulsus est ad propria remeare.’Google Scholar

⁵⁷ Inn. Gesta 25 (PL 214.xlvi-xlix).Google Scholar

⁵⁸ Ibid. Google Scholar

⁵⁹ ‘Porro dominus papa, cognoscens, quod ipse tam paucis militibus, absque strage suorum et sua, regnum ingredi non valeret, tum quia longe major erat cum adversariis multitudo, tum qui ipsi, scilicet adversarii, munitiones in ingressu regni tenebant, misertus ipsius, quingentas auri uncias concessit eidem, ex quibus colligeret sibi milites quorum suffragio regnum intraret… ’: Inn. Gesta 30 (PL 214.liii-liv). Google Scholar

⁶⁰ Baronius, Baronius, Annales Ecclesiastici 20 (continuation by Rainaldus; ed. Theiner, Augustin, Bar-le-Duc 1870) 38–39.Google Scholar

⁶¹ ‘Nos igitur huiusmodi precaventes, ad defensionem vestram potenter intendimus et, siquidem opus esset, eandem peccatorum remissionem concederemus omnibus, qui Mar-(coal)di et suorum violentiam expugnaret, quam concedimus omnibus, qui contra Sarra-cenorum perfidiam ad defensionem orientalis provincie accinguntur, quin per eum impe-diatur terre sancte succursus’: Inn. Reg. 1.555 (558) (Hageneder and Haidacher 809). Google Scholar

⁶² ‘In ipso namque ingressu suo quibusdam Saracenis confoederatus, eorum sibi contra regem et Christianos convocavit auxilium; et ut eorum animos ad stragem nostrorum amplius excitaret et sitim augeret eorum, jam ipsorum fauces Christiano sanguine cruentavit et mulieres Christianas captas per violentiam eorum exposuit voluntati. Quem igitur, etsi non pueri regis, Regis regum causa non moveat et non tangat injuria Crucifixi? Quis non insurgat in illum qui contra omnes insurgit et inimicis crucis se jungit ut fidem crucis evacuet, et factus infideli deteriori infidelibus nititur subjugare fideles?’ Inn. Reg. 2.221 (PL 214. 781). Google Scholar

⁶³ Alexander III to Eberhard of Salzburg, 20 Jan. 1161 (JL 10645; PL 200.101-03). Google Scholar

⁶⁴ Alexander III to the same, 16 March 1162 (JL 10702; PL 200.133-34). Google Scholar

⁶⁵ Inn. Reg. 2.226 (PL 214.786-88).Google Scholar

⁶⁶ '… nos ad eorum rebellionem et superbiam edomandam constantius accingemus, et Principes etiam Christianos, qui ad subsidium terrae sanctae festinant, in eorum confusionem, auctore Domino, potenter assurgere faciemus …’: Inn. Gesta 31 (PL 214.lv). Google Scholar

⁶⁷ Inn. Reg. 2.245 to the Capuans, with copies sent to numerous groups in the Regno (PL 214.805-07); 2.280 (848-49).Google Scholar

⁶⁸ Inn. Gesta 34 (PL 214.lxii).Google Scholar