¹ See Dales, Richard C., ‘Discussions of the Eternity of the World During the First Half of the Twelfth Century,’ Speculum 57 (1982) 485–508.Google Scholar

² The most recent study of this period is in fact entitled ‘The Error of Aristotle.’ See Bianchi, Luca, L'errore di Aristotele. La polemica contro l'eternità del mondo nel XIII secolo (Florence 1984).Google Scholar

³ But see the very suggestive notes in Brady, Ignatius, ‘The Questions of Master William of Baglione, o.f.m., De Aeternitate Mundi (Paris, 1266–1267),’ part 2, Antonianum 47 (1972) 576–616 at 576–77 n. 3 and 577–78 n. 6, to which this article is greatly indebted.Google Scholar

⁴ For a description of this manuscript and its contents and date, see Glorieux, P., ‘Les 572 questions du manuscrit de Douai 434,’ Recherches de théologie ancienne et médiévale 10 (1938) 123–52, 225–67; Doucet, V., ‘A travers le manuscrit 434 de Douai,’ Antonianum 27 (1952) 531–80.Google Scholar

⁵ Douai, MS, Bibliothèque municipale 434, tom. 1, fols. 83^va–84^ra. For a summary of what is known of William, see Emden, A. B., A Biographical Register of the University of Oxford to A.D. 1500 (Oxford 1962) III 370–71. Since William left Paris in 1229, and these questions seem definitely to be connected with Paris rather than Oxford, they must have been written before that date.Google Scholar

⁶ He quotes Sarrazin's translation of De divinis nominibus 10: ‘Proprietas evi est antiquum et invariabile et secundum totum metiri,’ and then gives Eriugena's ‘universale esse in metiendo’ as the ‘alia translatio.’ See Dionysiaca: Recueil donnant l'ensemble des traductions latines des ouvrages attribués au Denys l'Aréopage, ed. Le Chevallier, Ph. (2 vols.; Paris 1937) I 489.Google Scholar

⁷ Cf. Bernard of Clairvaux, Sermones super Cantica canticorum 9.5, Sancti Bernardi opera , edd. Leclercq, J., Talbot, C. H., and Rochais, H. M. (9 vols.; Rome 1957) I 57.Google Scholar

⁸ ‘Item obicitur: dicit Bernardus: “In anima tria intueor, rationem, voluntatem, memoriam, et hec tria ipsam animam esse dico. Rationi futurus est deus plenitudo lucis, voluntati multitudo pacis, memorie continuatio eternitatis.” Ergo in eternitate est continuatio et ita quantitas. Et aliquid continuatur ad aliquid nunc ad nunc vel aliquid huiusmodi.’ MS cit., fol. 83^va.Google Scholar

⁹ ‘Nunc eternitatis est continuatio esse in eternis; nunc temporis est continuatio in temporalibus. Et alia est hec continuatio quam illa. Ergo aliud nunc. Sed alia circa quando est eternitas, et tempus idem quando. Ergo idem nunc.’ MS cit., fol. 83^vb.Google Scholar

¹⁰ ‘Ideo dicit seculis supervenientibus, sive futuris, quia multa tempora et secula erunt post diem iudicii atque illa unica dies. Sed obicitur: si una dies continuata, ergo ibi erit continuatio. Item, quomodo ibi renovatio?’ MS cit., fol. 83^vb.Google Scholar

¹¹ See Dales, Richard C., ‘The Origin of the Doctrine of the Double Truth,’ Viator 15 (1984) 169–79.Google Scholar

¹² This equivocation has also been noted by Bianchi, Luca, L'errore di Ariostotele 170 and Argerami, Omar, ‘Circa Petri de Tarantasia Quaestionem “De Aeternitate Mundi,”’ Patristica et Medievalia 4 (1983) 74–84 at 75.Google Scholar

¹³ Douai, MS, Bibliothèque municipale 434, tom. 2, fols. 101^va–102^rb.Google Scholar

¹⁴ Cf. Augustine, , Confessiones 12.29.Google Scholar

¹⁵ ‘Dicimus quod non potest esse aliqua substantia que sit ab eterno et ex nichilo, quia si ex nichilo, incepit esse, et sic non fuit ab eterno.’ MS cit., tom. 2, fol. 102^ra.Google Scholar

¹⁶ MS cit., tom. 2, fol. 102^ra-rb.Google Scholar

¹⁷ This rebuttal was still being used as late as 1284 in the question Utrum mundus sit eternus, Resp. 2 of Arlotto of Prato. Dales, Richard C., ‘Friar Arlotto of Prato on the Eternity of the World,’ Collectanea Franciscana 56 (1986) 37–51 at 46.Google Scholar

¹⁸ Cf. Augustine, , De civitate Dei 12.16 and Boethius, , Quomodo trinitas unus deus 5. The treatment here is closer to Boethius.Google Scholar

¹⁹ MS Douai, Bibl. munic. 434, tom. 2, fol. 195^va-vb.Google Scholar

²⁰ Bonaventure, , Comm. in Sent. 2, dist. 1, art. 1, qu. 2. But Bonaventure argues the other way, saying that if I now wish to attend Mass tomorrow, there is no change in my will tomorrow when I do so.Google Scholar

²¹ ‘Licet autem dominus sit causa sufficiens et efficiens, et sit ab eterno, non tamen exit ab eterno effectus. Et hoc est quia est causa agens secundum meram liberalitatem. Unde non est simile de causis naturalibus et causa prima. Agunt etiam cause inferiore secundum sui mutationem, quod non agit causa prima. Unde patet solutio illius rationis, scilicet quod si volo aliquid facere cras, oportet aliquid mutari tunc in me cum illud agam. Sic autem non est in deo propter meram liberalitatem secundum quam operatur.’ MS cit., fol. 195^vb.Google Scholar

²² Wicki, Nicolas, ed. Philippi Cancellarii Parisiensis Summa de bono. Corpus Philosophorum Medii Aevi. Opera Philosophiae Medii Aetatis Selecta (2 vols.; Bern 1985).Google Scholar

²³ ‘Ad hoc intelligendum est quod rationes quas ponit Aristotiles non sunt nisi ad probandum mundum esse perpetuum et non eternum. Illud autem dico perpetuum et non eternum quod commetitur se toti tempori et mobili. Hec enim intentio secundum proprietatem illius philosophie ut ostendatur mobile et motum et tempus esse coequeva, neque in amplius possunt rationes que ibi sumuntur ex principiis philosophie. Quod si ipsum mobile esset eternum, motus esset eternus, et tempus. Non fuit autem de proprietate illius philosophie investigare exitum primi mobilis in esse et sic separare mobile ab immobili, ut in planetis, sed quod motus sit ab immobili. Nec determinat quod motor ille sit prima causa. Sed supra IX Metaphisice determinat Commentator quod sicut minorum corporum circularium motus est ab intelligentia, ita primi corporis a prima intelligentia. Et secundum theologum non videtur dicendum hoc esse primum mobile, sed nubeculam quandam vel lucem confusam moveri super faciem abissi.’ Ed. cit., I 49.Google Scholar

²⁴ Cf. William of Conches, Glosae super Platonem 97, ed. Jeauneau, Edouard (Paris 1965) 180 and In consolationem philosophiae commentarius, ed. Parent, J. M., in La Doctrine de la création dans l'école de Chartres (Paris–Ottawa 1938) 133–35.Google Scholar

²⁵ On the date of the Latin translation of Maimonides (i.e., 1230–35), see Kluxen, Wolfgang, ‘Literargeschichtliches zum lateinischen Moses Maimonides,’ Recherches de théologie ancienne et médiévale 2 (1954) 23–50.Google Scholar

²⁶ MSS Paris, B.N. lat. 16406, fols. 2^ra–9^rb, Bologna University 2554, fols. 1^ra–6^vb, and in a slightly different version Paris, B.N. lat. 15272, fols. 145^ra–150^ra.Google Scholar

²⁷ ‘Ratio eternitatis in hiis omnibus manet, sed propriisime et perfecte in deo; in angelis et corporibus incorruptibilibus minus proprie; et adhuc minus in penis eternis; et minime in tempore.’ MSS Paris, B.N. lat. 16406, fol. 2^va, Bologna University 2554, fol. 1^rb.Google Scholar

²⁸ ‘… etsi [deus] habeat esse eternum, est tamen habens suum esse eternum in hoc presenti tempore. Similiter angelus suum esse perpetuum habet in hoc presenti tempore, sicut habet res temporalis. Sed in hoc est differentia, quod res temporalis est in hoc presenti tempore et ab eo mensuratur, et perpetua, etsi sint in isto tempore, id est dum est istud tempus, non tamen ab isto mensuratur; et multo magis est hoc intelligendum de deo.’ MSS Paris, B.N. lat. 16406, fol. 5^va, Bologna University 2554, fols. 3^vb–4^ra.Google Scholar

²⁹ ‘… illud non predicaretur de deo secundum essentiam et esset quod ipsa eternitas et tunc non est dubium quin esset tunc differens secundum substantiam a nunc temporis, sed sumitur ibi nunc secundum quod est adverbium temporale. Et similiter cum dicitur quod angelus est nunc et hec res temporalis movetur in idem nunc, et sic idem est. Ac si diceret quod deus suum esse eternum habet in hoc nunc, et angelus suum esse perpetuum, et temporalis res suum moveri, et sic intelligendo planum est quod idem est nunc eternitatis, evi, et temporis.’ MSS Paris, B.N. lat. 16406, fol. 6^ra, Bologna University 2554, fol. 4^rb.Google Scholar

³⁰ MSS Paris, B.N. lat. 16406, fol. 7^vb and Bologna University 2554, fol. 5^vb: ‘Verum est quod Aristotili imponitur quod potuit mundum esse perpetuum et fuisse semper. Sed notandum est quod “mundum fuisse semper” potest dici vel quia numquam ceperit esse, et sic non est verum; vel quia se commeciatur toti tempori, et sic est verum mundum fuisse semper, et sic intellexit Aristotiles. Sic enim hoc adverbum “semper” dicit totalitatem temporis solum. Notandum est etiam quod isti philosophi qui volebant probare mundum fuisse semper solum procedunt ex principiis naturalis philosophie. Unde solum loquebatur de hiis mutatione naturali, et ideo, quia creatio non est mutatio naturalis sed magis supra naturam in suis rationibus, aut in sua positione attendebant de ista mutatione. Unde non concludebant nisi quod, mediante mutatione que est generati, non processerunt primo res in esse — quod verum est — sed magis mediante creatione. Et quia nichil attendebant de creatione cum non sit mutatio naturalis, ideo hoc modo posuerunt mundum esse perpetuum, et non simpliciter.’Google Scholar

³¹ MS Paris, B.N. lat. 15272, fol. 149^va: ‘Dicimus quod motus nec est eternus nec perpetuus simpliciter, nec tempus, habent enim principium et finem. Sed loquendo de eterno temporis eius motus commeciatur se toti durationi temporis, que habet principium sed non finem, quoniam est de se nisi de voluntate creatoris. Hoc modo posset dici motus semper esse et eternus. … Dicimus in quod ad perpetuitatem istam probandam non procidebant [philosophi] nisi in via nature et per principia naturalia. Unde, cum creatio non sit initio naturalis sed supra naturam, patet quod ista, scilicet celi motus et tempus que exierunt in esse per creationem non inceperunt secundum viam nature, et similiter cum natura celi sit admodum in infinitum per naturam, non deficiet motus, et si non motus neque tempus. Unde, si deficiunt, hoc est a voluntate eius qui est supra omnem naturam. Et propter hoc, philosophi illi qui non transcendebant naturam [corr. ex materiam] verum dicebant. … Cum autem obicitur primus motus aut est factus aut est eternus, dicimus quod factus est, sed non per viam nature neque per motum nature, sed per creationem; nec est in creatis eductio de potentia in actum secundum quod hec eductio est materialis, potentia enim illa tunc esset potentia materie sicut est in natura creata, aut si fiat in potentia antequam educantur, non sunt in potentia materie, sed agentis tantum. Similiter, quod queritur secundo utrum materia sit ingenerabilis et incorruptibilis [cod. incorrigibilis], dicimus quod non est generabilis, nature tamen semper est. Cum enim dicitur non esse generabilis cum generatio fit ex preiacente materia, in hoc dicitur quod non exivit in esse per mutationem naturalem, exivit tamen per mutationem supra naturam, scilicet creationem, et cum ipsa est constituta subter totius transmutationis naturalis, et ideo nullus loquens naturaliter est qui non ponat materiam communem omni transmutationi.’Google Scholar

³² See Dales, R. C., ‘The Origin of the Doctrine of the Double Truth’ 174–78.Google Scholar

³³ Cf. Bernard of Clairvaux, Tractatus de erroribus Abaelardi 4 (PL 182.1062b).Google Scholar

³⁴ Robert Grosseteste, Hexaëmeron 1.8.2–4, edd. Dales, Richard C. and Gieben, Servus, O.F.M. Cap. (London 1983) 58–61; ‘sunt tamen quidam moderni, vanius istis philosophantes, immo demencius istis desipientes, qui dicunt maxime Aristotilem non sensisse mundum carere temporis inicio, sed eum in hoc articulo catholice sensisse, et temporis et mundi inicium posuisse. … Hec adduximus contra quosdam modernos, qui nituntur contra ipsum Aristotilem et suos expositores et sacros simul expositores de Aristotile heretico facere catholicum, mira cecitate et presumcione putantes se limpidius intelligere et verius interpretare Aristotilem exlitera latina corrupta quam philosophos, tam gentiles quam catholicos, qui eius literam incorruptam orginalem grecam pienissime noverunt. Non igitur se desipiant et frustra desudent ut Aristotilem faciant catholicum, ne inutiliter tempus suum et vires ingenii consumant, et Aristotilem catholicum constituendo, se ipsos hereticos faciant.’Google Scholar

³⁵ Hex. 1.8.5–6, ed. cit. 62: ‘Nec intelligunt quod verbum ‘coexistencie simul pleni effectus cum plena causa’ implicat causam et effectum sub eiusdem generis cadere mensuram, utpote quod ambo sint temporalia, vel ambo eterna. Et in hiis quidem que participant eiusdem generis mensuram, necessaria est argumentacio supra dicta. Si autem causa et causatum non participent eiusdem generis essendi mensura, non potest eis coaptari illa regula ut dicatur: existente causa, necessario coexistit causatum. Cum igitur Deus sit eternus, mundus quoque et motus et tempus sint temporales, tempus vero et eternitas non sint eiusdem generis mensure,… Deus autem eternus causa est mundi temporalis et temporis, nec precedit ista tempore sed simplici eternitate.’Google Scholar

³⁶ ‘Robert Grosseteste's Treatise De finitate motus et temporis,’ Traditio 19 (1963) 245–66 at 258–59: ‘… si hec diccio “postquam” significet ordinem temporalem implicita est in sermone ideo contradiccio, quia implicatur quod tempus precesserit primum principium motus et ita quod motus fuerit ante motum primum et tempus ante tempus primum, quod est impossibile. Et non est hec divisio sufficiens: “motus aut est perpetuus et sine inicio aut fuit postquam non fuit,” quia sub neutram partem istius divisionis cadit mundus vel tempus vel motus vel aliquid cuius esse est cum tempore, quia nullum horum est sine inicio. Nec tamen aliquod horum habet inicium sub tempore; tamen apud ymaginacionem ponentem quod idem est esse sine inicio at habere esse extensum per moram infinitam est illa divisio necessaria. Si autem hec diccio “postquam” significet ordinem temporis ad eternitatem et fuit primo positum quod significet tempus et fuit secundo positum eternitatem, verum est quod mundus et tempus et motus fuerunt postquam non fuerint; et priusquam essent fuerunt in potentia, utdesignetur prioritas eternitatis ad tempus; et “potencia” non dicat potenciam cause materialis sed solum potenciam cause efficientis. Hec autem proposicio: “Omne quod de potencia priore exit ad actum,” et cetera, vera est si significetur prioritas temporalis, et sic tenet probacio illius. Sed si significetur prioritas eternorum ad temporalia, falsa est.’Google Scholar

³⁷ De finitate, ed. cit. 60–61: ‘Dico quod in hac racionacione est decepcio propter hoc, quod intellectus non distinguit inter prioritatem temporis et prioritatem que significat ordinem eternitatis ad tempus. Non-esse namque mundi et eorum que cum mundo ceperunt non mensurant tempus sine inicio nec omnino tempus, sed eternitas. Non igitur fuit eorum nonesse prius, id est in tempore priore quam eorum esse, sed fuit prius, id est in superiori mensura quam eorum esse, quia eorum non-esse in eternitate fuit et eorum esse in tempore.’Google Scholar

³⁸ I am obliged to Norman Kretzmann for this observation.Google Scholar

³⁹ Although the wording of William's statement in De universo sounds as though it was derived from Grosseteste's Hexaëmeron, the composition dates of the two works make it difficult to make any assertions of dependence. Grosseteste probably completed his Hexaëmeron in 1235 in Oxford, and William finished the De universo no later than 1236 in Paris. So the matter is far from clear.Google Scholar

⁴⁰ ‘Quidquid dicatur et quicumque conentur excusare Aristotelem haec indubitanter fuit eius sententia, quod mundus est eternus et quod non coepit esse; et de motu similiter sensit. Et Avicenna post eum. Et adduxerunt rationes et probationes ad hoc. Similiter et alii expositores eiusdem Aristotelis idipsum senserunt atque fecerunt.’ De universo, pars 1, cap. 8, cited by Prezioso, Faustino, ofm, De Aristotelis Creationismo secundum S. Bonaventuram et secundum S. Thomam (Rome 1942) 13.Google Scholar

⁴¹ MS Todi, Bibliotheca 121, fol. 131^ra-va.Google Scholar

⁴² See Brady, I., ‘The Question of Master William of Baglione’ 578 n. 6.Google Scholar

⁴³ ‘Non est necesse quod causa causatum durationis quantitate praecedat: sicut apparet in duobus exemplis Augustini.’ Commentarius in libros Sententiarum II, d1.B art. 10, B. Alberti Magni opera omnia, ed. Borgnet, (Paris 1894) XXVII 17a.Google Scholar

⁴⁴ ‘Absque dubio nihil probabilius etiam secundum rationem est, quam quod mundus inceperit, sicut dixit Moyses, et hoc fide tenendum. Sed hoc impossibile est, quod inceperit per motum et generationem: vel desinat per motum ad aliam formam, vel corruptionem ad aliam materiam: et hoc solum probant illae rationes, quae sunt Aristotelis: unde illae nihil contra fidem concludunt.’ Op. cit. 29a.Google Scholar

⁴⁵ ‘Et per hoc patet solutio ad omnia illa quae sunt adducta usque ad quartam viam, quae non est Aristotelis, sed Commentatorum qui absque dubio haereses induxerunt.’ Loc. cit.Google Scholar

⁴⁶ ‘Et ad illam dicendum est, quod haec est falsa. Nihil incepit esse nisi quod ante est in possibilitate. Sed vera est in his quae incipiunt esse per generationem supposita materia. De creatis autem quae incipiunt per voluntatem et electionem creantis, falsa est: nisi intelligatur possibilitas potentiae creantis: sed hoc est improprie: quia nihil proprie secundum Philosophos est in potentia secundum causam efficientem, sed secundum materiam ordinatam aliquo modo ad formam illam quam esse dicitur in potentia: quia dat regula Commentator super nonum primae Philosophiae quod nihil est in potentia in alio, nisi quod uno motore artis educitur de illo: ut idolum in cupro in potentia, quia motore artis educitur.’ Op. cit. 29a–b.Google Scholar

⁴⁷ Rigaldus, Odo, De erroribus circa durationem rerum exeuncium, MS Bruges, Stadsbibliotheek 208, fols. 194^va–195^va.Google Scholar

⁴⁸ Cf. Dionysius, Ps., De divinis nominibus 4.16: ‘in omnia quae sunt extendit bonitatem’ (versio Eriugenae); ‘ad omnia existentia extendit bonitatem’ (versio Sarrazeni). This citation is a good example of the oral, rather than written, transmission of authorities, which plagues all editors of medieval texts. Jacques Guy Bougerol, in his meticulous study ‘Saint Bonaventure et le Pseudo-Denys l'Aréopagite,’ Études franciscaines 19 (1969) suppl. annuel, devotes an entire chapter, 81–101, to this maxim and finds its origin, in this form, in Philip the Chancellor's Summa de bono. He lists its appearance in the works of William of Auxerre, William of Auvergne, Alexander of Hales, and Bonaventure. In addition to the places noted by Bougerol, we add the following: Philip the Chancellor, , Summa de bono, Ex Summa De bono Philippi Canellarii Quaestiones de anima, ed. Keeler, Leo W., s.j. (Münster i.W. 1937) 68; Alexander of Hales, De duratione mundi, P 6^vb, B 4^vb, Pecham, John, Utrum mundus potuit fieri ab eterno, ed. Brady, Ignatius, ‘John Pecham and the Background of Aquinas's De aeternitate mundi,’ St. Thomas Aquinas, 1274–1974. Commemorative Studies (Toronto 1974) 141–78 at 165; Bonaventure (?), Utrum mundus productus fuerit ab aeterno, ed. Toon van de Sande (Tilburg 1983) 12; and Arlotto of Prato, Utrum mundus sit eternus, art. 1.11, ed. Dales, Richard C., ‘Friar Arlotto of Prato on the Eternity of the World,’ Collectanea Franciscana 56 (1986) 42.Google Scholar

⁴⁹ ‘Illi autem qui posuerunt quod creator precederet natura, consequens est quod duratione in hiis aut inferioribus secus est, et ideo decepti fuerunt.’ MS cit., fol. 195^ra.Google Scholar

⁵⁰ ‘Ideo creatio non exit in esse alia mutatione, sed ipsa est mutatio qua alia exeunt.’ MS cit., fol. 195^rb.Google Scholar

⁵¹ Ps.-Aristotle, Liber de causis, prop. 2, 24, ed. Pattin, Adriaan (Louvain 1967) 51.Google Scholar

⁵² See Dales, Richard C., ‘The Influence of Grosseteste's “Hexaëmeron” on the “Sentences” Commentaries of Richard Fishacre, o.p. and Richard Rufus of Cornwall, o.f.m.,’ Viator 2 (1971) 271–300 at 274–77.Google Scholar

⁵³ This codex is written in a beautiful English gothic bookhand of no later than 1250. I am indebted to Fr. Servus Gieben for calling this work to my attention.Google Scholar

⁵⁴ ‘Ergo cuiuslibet facet esse terminatum est ex parte ante ad eius non-esse. Igitur cuiuslibet facti esse habet durationis inicium, scilicet ultimum non-esse eiusdem. Igitur nullum factum perpetuum.’ MS Vat. Ottobon. lat. 185, fol. 187^rb.Google Scholar

⁵⁵ ‘Preterea, si tempus infinitum precessit, necesse est aut animas a corporibus exutas actu esse infinitas, aut unam esse omnium animam, aut eas in alia atque reverti corpora, aut eas esse mortalis; quorum quodlibet est impossibile.’ Robert Grosseteste, Hexaëmeron, ed. cit. 62.Google Scholar

⁵⁶ ‘Ad 4, de infinitis animabus, dicendum quod hec racio non est nova, sed antiqua, Lincolniensis enim, ut supra, facit eam, probans per hanc mundum non potuisse fuisse ab eterno.’ de Harclay, ‘Henricus, Utrum mundus potuisse ab aeterno,’ Archives d'histoire doctrinale et littéraire du moyen âge 51 (1983) 223–55 at 242. See also Dales, Richard C., ‘Robert Grosseteste's Place in Medieval Discussions of the Eternity of the World,’ Speculum 61 (1986) 544–63, esp. 557–58.Google Scholar

⁵⁷ Edited by Longpré, E., ‘Thomas d'York et Matthieu d'Aquasparta,’ Archives d'histoire doctrinale et littéraire du moyen âge 1 (1926) 269–308.Google Scholar

⁵⁸ ‘Quarum prima est credere ipsum nec generabilem nec corruptibilem, et hanc dicit esse Aristotelis, qui primus fuit dicens. … Secunda est credere ipsum generabilem et corruptibilem, et hoc est Anaxagore ex philosophis, et hanc tenere dicit tres leges maurorum, christianorum, et iudeorum. Tertia est Platonis, qui dicit ipsum generabilem et non corruptibilem. Quarta est credere non generabilem sed corruptibilem; sed hoc nullus dixit.’ Ed. cit. 279.Google Scholar

⁵⁹ ‘… omne id cuius non-esse praecessit sui esse ipsius est terminatum ex parte ante ad eius non-esse; hoc enim vult ratio processionis et termini ultimi et initii, ubi ultimum unius est initium alterius. Item, in omni eo quod est deductum a non-esse in esse eius non-esse praecessit suum esse aliquo modo praecessionis; terminari autem ad non-esse et non praecedere esse non potest esse nisi aut duratione temporis aut aeternitatis; priori modo non potest esse, quia tempus non est nisi cum esse, aeternitas autem potest esse cum non-esse. Quare duratione aeternitatis praecessit non-esse. Non est igitur esse factum ab aeterno.’ Ed. cit. 288.Google Scholar

⁶⁰ Aristotle, , Physica 3.6 (207a).Google Scholar

⁶¹ Bonaventure, , Comm. in Sent. 2, dist. 1, art. 1, q. 2.Google Scholar

⁶² ‘Praeterea secundum eamdem rationem videtur sequi quod motus caeli finitus est, quia ultimam habet revolutionem, quae nunc est; ipsa enim est ultima revolutionum omnium quam impossibile est praecedere revolutiones infinitas, quoniam impossibile videtur esse quod in eodem subiecto succedant sibi motus infiniti; unde, cum mensura eius sit tempus praesens sive ipsa, et tunc extremum habet, quare finitum est.’ Ed. cit. 290.Google Scholar

⁶³ See Brady, I., ‘John Pecham and the Background of Aquinas's De aeternitate mundi’ 171.Google Scholar

⁶⁴ ‘Quidquid fuit futurum, habuit initium; sed omne quod factum est, fuit futurum quod dicit Cicero De divinatione I, c. 13, nihil enim factum est quod non fuit futurum; igitur omne quod factum est habuit initium. Vel sic: quidquid fuit, habuit initium; omne praeteritum fuit futurum; igitur omne praeteritum habuit initium. Sit igitur A totum tempus praeteritum; sive fuerit finitum sive non; dico igitur: quidquid fuit futurum habuit initium; omne praeteritum fuit futurum; igitur omne praeteritum habuit initium; A est praeteritum, igitur habuit initium, quare non est A infinitum ex parte ante.’ Ed. cit. 291.Google Scholar

⁶⁵ See Dales, Richard C. and Argerami, Omar, ‘Eustachii de Arras, Quaestiones septem de aeternitate,’ Archives d'histoire doctrinale et littéraire du moyen âge 54 (1986) 111–37 and 55 (1987) 53–102.Google Scholar

⁶⁶ See Sorabji, Richard, Time, Creation, & the Continuum (Ithaca, N.Y. 1983) 202.Google Scholar