¹ Châtillon, J., ‘La Bible dans les écoles du xiie siècle’, in Le moyen âge et la Bible, Bible Je tous les temps, 4 (Paris, 1984), p. 195.Google Scholar

² Magistri Petri Lombardi. Sententiae in W Libris Distinctae, t. 1, pars 1, Prolegomena (Grottaferrata, 1971), pp. 46–7; stimulating evaluation of the Psalms commentary, Colish, Maria L., ‘Psalterium Scholasticorum: Peter Lombard and the development of scholastic Psalms exegesis’, Speculum, 67 (1992), pp. 531–48CrossRefGoogle Scholar and of Peter’s exegesis generally, idem, Peter Lombard, 1 (Leiden, 1994), ch. 4, ‘Sacra Pagina’, pp. 155–225.

³ ‘… in utraque scriptura fere tota theologiae continetur doctrina’: Prologus in omnes epistolas S. Pauli commentaria. Opera omnia, t. 13 (Parma, 1862), p. 2.

⁴ Baldwin, J. W., Pierre, le Chantre, DSP. 12 (1985), cols 1533–8, at col. 1535.Google Scholar

⁵ On which see Delhaye, P., ‘L‘organisation scolaire au xiie siècle’, Traditio, 5 (1945), pp. 211–68 at p. 233Google Scholar; , R. and Rouse, M., ‘Biblical distinctions in the thirteenth century’, AHDLMA, 49 (1974), pp. 27–37Google Scholar; Châtillon, J., La Bible dans les écoles, pp. 195–6.Google Scholar

⁶ Dahan, G., ‘L’Article Iudei de la Summa Abel de Pierre le Chantre’, Revue des études augustiniennes, 27 (1981), pp. 105–26.CrossRefGoogle Scholar

⁷ Ed. Dugauquier, J. A., Analecta mediaevalia Namurcensia 4, 7, 16, 21 (Louvain and Lille, 1954-63).Google Scholar

⁸ LE Boyle, The interconciliar period 1179–1215 and the beginnings of pastoral manuals’ in Liotta, F., ed., Miscellanea Rolando Bandinelli Papa Alessandro IH (Siena, 1986), pp. 45–56 at p. 53.Google Scholar

⁹ Cf.Cohen, J., The Jews as killers of Christ in the Latin tradition, from Augustine to the friars’, Traditio, 39 (1983), pp. 1–27; idem, ‘Scholarship and intolerance in the medieval academy: the study and evaluation of Judaism in European Christendom’, AHR, 91 (1986), pp. 592–613.Google Scholar

¹⁰ ‘Ea quippe quae alii prophetae obscure et quasi per acnigmata dixerunt de passione et resurrectione Christi, et aeterna genitura et de caeteris mysteriis, David prophetarum excellentissimus ita evidentissime aperuit, ut magis videatur evangelizare quam prophetare’: PL 191, col. 57.

¹¹ ‘Factum est quod uoluerunt Iudaei: non ipsi, sed milites qui parebant Pilato, iudicante ipso, crucifixerunt Iesum; et tamen si uoluntates, si insidias, si operam, si traditionem, postremo si extorquentes clamores eorum cogitemus, magis utique Iudaei crucifixerunt Iesum’: Tractatus in Iohannem, CXVIII, Ioh XIX, 23–24; CChrSL, 36, p. 654.

¹² ‘… ideo Pilatus qui iudex Romanus erat, cura vellet eum reddere Iudaeis, ut secundum legem suam iudicarent eum, noluerunt eum accipere dicentes: Nobis non licet interficere quemquam. Ac sic impletus est sermo Iesu, quern de sua morte praedixit, ut eum a Iudaeis traditum interficerent gentes; minore scelere quam ludaei, qui se isto modo ab eius interfectione uelut alíenos faceré uoluerunt, non ut eorum innoccntia, sed ut dementia monstraretur’: Tr. in Iok, CXIV, 5; CChr.SL, 36, p. 643. C(.gl. ord.: ‘Cum Pilatus vellet Jesum tradere Iudaeis, ut secundum legem suam iudicarent eum, noluerunt recipere, dicentes: Nobis non licet interficere quemquam; et sic impletur sermo Jesu quem de sua morte praedixit, ut eum a Iudaeis traditum gentes interficerent, quasi sic essent alieni a scelere qui magis peccant, in quo non eorum innoccntia, sed dementia monstratur’: PL 113, col. 419.

¹³ ‘Sed quomodo ipsi occiderunt, qui ferrum non ferebant? Qui gladium non strinxerunt, qui impetum in eum fecerunt ad occidendum, unde occiderunt? Dentes eorum arma et sagittae, et lingua eorum glaàius acutus. Noli adtendere inermes manus, sed os armatum; inde gladius processif quo Christus occideretur, quomodo et de ore Christi, unde et ludaei occiderentur. Habet enim ille gladium bis acutum, et resurgens percussit eos, et diuisit ab eis quos faceret fidèles suos. Illi malum gladium, ille bonum: illi sagittas malas, ille bonas. Nam habet et ipse sagittas bonas, uerba bona, unde sagittat cor fidèle, ut ametur. Ergo aliae istorum sagittae, et alius istorum gladius. Filli hominum dentes eorum arma et sagittae et lingua eorum machaera acuta. Lingua filiorum hominum machaera acuta, et dentes eorum arma et sagittae. Quando ergo percusserunt, nisi quando clamauerunt: Crucifige, crucifige?”: Enarratio in Ps. LVI, 12, CChr. SL, 39, p. 702.

¹⁴ The context provides a good example of how the Lombard expanded and clarified the gl. ord. Its comment reads: ‘Lingua. Voces illae Crucifige, crucifige, et huiusmodi, etiam fecerunt mortem, ut gladius acutus’: Ad Ps. 56.5, PL, 113. 927. Lombard on the same verse: ‘et sagittae quantum ad verba. Non ergo excusent ludaei, quia etsi manus inermes, os armatura est. Unde subdit: Et lingua eorum gladius acutus. Dum clamant: Crucifige, crucifige. Voces enim iliac, scilicet crucifige, et huiusmodi citam fecerunt mortem, ut gladius acutus’: PL 191, col. 530.

¹⁵ Augustine: ‘Qui exacuerunt tamquam gladium linguas suas. Filii hominum, dentes eorum arma et sagittae, et lingua eorum gladius acutus, quod dicit et alius psalmus, sic et hic: Exacuerunt tamquam gladium linguas suas. Non dicant Iudaei: non occiditnus Christum. Etenim propterea eum dederunt ludici Pilato, ut quasi ipsi a morte eius viderentur immunes. Nam cum dixisset eis Pilatus: Vos eum oaidite, responderam: Nobis non licet occidere quemquam … Quod fecit Pilatus, in eo ipso quod fecit, aliquantum particeps fit; sed in comparatione illorum multo ipse innocentior … Sed Ule dixit in eum sententiam, et iussit eum crucifigi et quasi ipse occidit; et vos, o Iudaei, occidistis. Unde occidistis? Gladio linguae: acuistis enim linguas uestras. Et quando percussistis, nisi quando damastis: Crucifige, crucifige?’: Enarr. in Ps. LXffl, 4, CChrSL, 39, p. 810. Lombard: ‘Quia exacuerunt linguas suas ut gladius. Aperte in clamando mortem, et ita si non manibus, Unguis occiderunt; et loquitur hic Christus.’ PL 191, col. $77.

¹⁶ ‘Sed inuidebunt ei, nec omnino parcent, dicentes: Hic est heres, uenite, occidamus eum, et nostra erit hereditas [Matt. 21.38]. Auferte ergo inopem, etpauperem de manu peccatoris eruite [Ps. 81.4]. Haec dicta sunt, ut sciretur in eo populo in quo natus et occisus est Christus, nec illos fuisse immunes a tanto scelere, qui cum essent tantae multitudinis, ut eos sicut euangelium loquitur, timerent Iudaei, et propterea in Christum manum mittere non auderent [cf. Luke 22.2], postea conniuerunt, eumque interimi a malignis et inuidis Iudaeorum principibus permiserunt; qui si uoluissent, timerentur semper, ut numquam in illum sceleratorum praeualercnt manus. De his quippe et alibi dicitun Canes muti nescierunt latrare [Isa. $6.10]. De his etiam ilud: Ecce quomodo iustus periit, et nemo considerai. Periit, quantum in ipsis est, qui eum perdere uoluerunt; nam quomodo ille posset perire moriendo, qui eo modo potius quod erat perditum requirebat?’: Enarr. in Ps. LXXI, 4, CChrSL, 39, p. 1138.

¹⁷ Gl. ord.: ‘Eripite pauperem. Ostendit, nee illos immunes qui permiserunt principibus Christum, cum prae multitudine timerentur, et possent illos a facto, et se a consensu liberare. Qui enim sinit obviare cum potest, consentit.’PL 113, col. 981. Lombard: ‘Hoc minoribus dicitur. Per quod ostendit nee illos fuisse immunes a scelere tanto qui permiserunt principibus Christum, cum pro multitudine timerentur, et possent illos a facto et se a consensu liberare. Qui enim desinit obviare cum potest, consentit’: PL 191, col. 773.

¹⁸ Decretum, De pen., D.i c. 23. The text is a conflation of citations of Augustine drawn from a number of his books. It was rubricated in the Decretum: ‘Non solum qui manibus occidunt, sed edam quorum Consilio et fraude alii occidentur, homicidae probantur.’ The decrerist glossa ordinaria shows some influence of the Lombard’s commentary: ‘dentes id est, corrosiones et conuitia et sagittae, quantum ad Consilia gladius quantum ad verba acutus dum clamarent crucifige, crucifige, etiam voces illae incitativae fecerunt mortem M gladius acutus’ (Paris, 1571), col. 1750.

¹⁹ ‘si cognovissent… Vel de Iudaeis potest accipi, quorum quidam cognoverunt Christum; alii vero non cognoverunt. De ignorantibus dicit Petrus: Scio, fratres, quia per ignorantiam 1a gessislis [Acts 3.17]. Isti non cognoscebant ilium esse qui in lege promissus erat eis. Maiores vero, ut principes sacerdotum, scribae et Pharisaei cognoverunt ipsum esse qui in lege promissus erat; sed Deum esse, vel Filium Dei nescierunt. Et ideo de utrisque sic potest accipi: si cognovissent, vel minores ilium esse Messiam in lege promissum, vel maiores ilium Deum esse, vel Dei filium, nunquam Dominum gloriae crucifìxissent. Non enim hoc facerent sì Deum esse scirent. Si enim daemones Deum factum hominem non intellexerunt, quanto magis homines? Non igitur illum aliter scierunt daemones, quam scierunt principes. Sciebant enim ipsum esse qui promissus in lege, non tamen mysterium eius quod Filius Dei erat, et ab aeterno; neque sciebant sacramentum incarnationis, passionis et redemptio- nis’: Coli, in ep. I Cor. PL 192, coL 1549. The gloss incorporates that of the gl. orà:. ‘Si enim cognovissent. Vel minores illum esse Messiam in lege promissum, vel maiores Deum esse, vel Filium Dei, nunquam Dominum gloriae crucifìxissent’, PL 114, col. 521. Some historians have read this text as meaning that the rulers did know Christ to be God. The meaning, which Peter Lombard followed, is: If the minores had known Christ to be the Messiah promised in the Law and if the maiores had known he was God or Son of God, then they would not have killed him. It is to be noted that the Lombard drew on the Quaestiones veteris et novi testamenti, wrongly attributed to Augustine: ‘Si ergo hi sunt principes qui nescientes Dominum maiestatis Christum esse, crucifixerunt, quomodo a daemonibus potuit sciri? Non ilium aliter scierunt daemones, quam sciebant principes huius seculi. Sciebant enim ipsum esse qui promissus erat in Lege per signa prophetae: non tamen mysterium eius, quo Filius Dei erat ab aeterno, sciebant, neque sacramentum incarnationis’: PL 35, col. 2261.

²⁰ Rom. 10.2 reads: ‘For I bear them witness that they have a zeal of God, but not according to knowledge.’ Lombard: ‘Testimonium enim perhibeo illis quod aemulationem quidem Dei habent; sed non secundum scientiam … Et est sensus. Pro dilectione Dei putant se faceré, sed veram Dei dilectionem non habent, et ideo necesse est pro eis orare. De his autem hoc dicit qui non invidia et malevolentia, ut Scribae et Pharisaei, sed errore Christum tradiderunt Quitus Petrus ait: Scio, fratres, quia per ignorantiam hoc egistis. Illi ergo aemulationem Dei habentes, sed voluntatem et consilium eius nescientes, contra Deum agebant quem se defendere testabantur’: PL 191, col. 1472.

²¹ ‘Queritur ergo utrum equaliter peccarent periti iudei qui ex sola inuidia crucifixerunt Dominum scientes ipsum esse Messiam promissum in lege [I have here preferred the editor’s alternative reading from his n. 38] et simplices qui hoc ignorabant et credebant obsequium se prestare Deo. Primi egerunt contra sanam conscientiam. Secundi obediebant conscientie erronee. Et uidetur quod magis peccabant primi quam secundi, quia secundi ex ignorantia hoc fecerunt, et illa ignorantia fuit facti non iuris, quia dicit auctoritas: Si enim Deum cognouissent, nunquam Dominum glorie crucifixissent. Ignorantia autem facti excusât saltem a tanto etsi non a toto. Preterea, Dominus rogabat pro illis qui per ignorantiam crucifixerunt eum: Pater ignosce illis quia nesciunt quid faciunt, et potest dici quod inuidia fuit quedam circumstantia que aggrauauit peccatum eorum, et ideo magis peccabant’: Cantor, Summa, III (2b), cap. LX Questiones de actibus humanis et peccato. §365 Utrum ignorantia deformet actionem, pp. 548–9.

²² ‘Erronea conscientia est indiscreta et fatua estimano, ut iudeorum qui crucifigentes Christum estimabant se obsequium prestare Deo. Quicquiá ergo fit contra conscientiam siue erroneam siue sanam, peccatum est’: Ibid., p. 547.

²³ ‘Omne autem quod non est ex fide, peccatum est [Rom. 14.23] ex fide, id est, secundum conscientiam’: PL 191, col. 1519.

²⁴ ‘Erat ibi omissio qua ipsi omittebant intelligere Christum esse Deum, cum magis tenerentur hoc intelligere quia in lege crant periti. Omissio ergo intelligentie eorum que crant scripta in lege dc Christo aggrauauit peccatum eorum. Ea enim tencbantur ipsi intelligere, et non simplices quibus suffecit adorare figuras pro rebus. Simplices ergo non omittebant prcdictam intclligentiam, quia non tenebantur ad hoc’: ibid., pp. 549–50.

²⁵ Traeterca in glossa ad Cor. I 2, 8, dicitur quod maiores Iudaei qui ad cognitionem Legis tenebantur, sciverunt quod esset Christus: minores et simplices, qui ad cognitionem Lcgis non tenebantur, nescierunt Ergo et daemones et Iudaei sciverunt Christum esse Deum.’ This was an argument he rejected: ‘Respondeo: et maiores et minores per ignoranriam peccaverunt. Maiores enim ipsum sciverunt esse Messiam, sed non Deum, quia non invenerunt expressum in lege. Minores utroque modo ignorabant’: Glossa in IV Libros Sententiarum Petri Lombardi, III, dist. XVIII (Quaracchi, 1954), p. 203.

²⁶ ‘Queratur utrum Iudaei sciebant Christum esse Filium Dei. Augustinus super illud: Si cognovissent, I ad Cor. 2,3: “Maiores Iudaei, ut scribae cognoverunt ipsum esse Messiam et in Lege promissum”; et ita sciebant ipsum esse Christum, quoniam talis fuit Christus. Anselm, Cur Deus homo, contrarium: “Nullus homo unquam potuit scienter velie occidere vel interficere Deum; et ideo illi qui eum occiderunt, non in illud infinitum peccatum corruerunt, cui nulla alia peccata compari possunt”. Dicendum quod nescierunt ipsum esse Deum, sed scierunt ipsum esse Messiam’: ibid., Ill, dist. XX, p. 234. The Augustine reference is to the Quaestiones cited in IL 16 above, which the editors of Alexander attribute to Ambrosiaster.

²⁷ Two contexts of the Summa Theologiae (Quaracchi, 1930) are especially relevant: ‘Queritur utrum actus per ignorantiam facti sit peccatum vel non … Solutio. Ad quod dicendum quod duplex est ignorantia facti: est enim eius “quod oportuit scire” et est eius “quod non oportuit scire”. Si necesse fuit scire, et fuit ignorantia supina, non excusât et est grave peccatum. Si vero fuit eius quod oportuit scire et adhibuit diligcnriam, excusatur, etsi non a toto, tamen a tanto. Ad id quod obicitur de ludaeis qui habent ignorantiam de Christo, qui iam venit, dicendum est quod ignorantia eorum est supina. Possent enim scire turn ex operibus Christi, turn ex collatione Scripturarum propheticarum. Nec est simile de illis ludaeis qui poenituerunt in primitiva ecclesia, quia nondum piene erat Veritas publica quae latebat in Prophetis’: Summa, t III, n. 680, p. 661.

‘Deinde quaeritur de iis qui per ignorantiam occiderunt Christum, utrum hoc intelligatur de maioribus et de minoribus ludaeis … (Solutio). Dicendum est quod nec maiores Iudaei nec minores immunes a culpa, sed differenter. Maiores enim non erant immunes, eo quod scire poterant ipsum esse qui promissus erat in lege per signa prophetiae; unde per invidiam et malitiam ipsum occiderunt et de iis dicit Beda: “non orat pro eis qui per invidiam et superbiam quern Filium Dei intellexerunt, negant et crucifigunt”. Licet ergo in parte non cognoscerent, tamen peccatum eorum non fuit excusabile per ignorantiam. Unde non omnino continebatur sub ilia specie peccati quae est per ignorantiam, sed potius sub ilia specie peccati quae est per industriam. Et licet esset ignorantia facti, non tamen excusabiles erant, quia fuit ignorantia facti quod oportuit scire et non dederunt operam ad piene sciendum … Ad id vero quod obicitur de minoribus Judaeis, dicendum est quod peccaverunt per ignorantiam, “zelum enim Dei habebant, sed non secundum scientiam” (Rom. 10.2) et pro talibus oravit, quia “nescierunt quid fecerunt”. Unde pro aliquibus est auditus, et dimissa est culpa ipsis poenitentibus. Non enim fuit illa ignorantia quae reddit hominem immunem a poena et a culpa. Cum enim poterant discere et habebant a quodiscerent et operam non dederunt prout oportuit, non omnino excusabantur propter ignorantiam, sed in parte: non enim tenebantur scire mysteria prophetiae ad modum quo maiores tenebantur’: Summa, t. Ill, n. 682, pp. 662–3.

²⁸ ‘Quae ignorantia magis excusât et quae minus… ignorantia crassa est, quando aliquis negligit scire quod tenetur nee tamen vult se nescire: haec minus excusât quam supra dicta, aliquando tamen excusât non a toto sed a tanto. Ignorantia affettata est, quando aliquis negligit scire ea quae tenetur scire et placet ei nescire, et haec accusât et non excusât’: Summa, t. III, n. 325, p. 330. ‘Alia est facti quod oportuit eum scire sicut ignorantia Iudaeorum, quia quae a Prophetis de Iudaeis fuerant prolata adhuc ignorant esse completa. Prima ignorantia excusât, secunda non…. Ignorantia vero affettata privât scientiam et ponit affectum sive desiderium nesciendi et ista maxime accusât ignorantes’: Summa, IV, pp. 628–9.

²⁹ ‘Solvitur in glossa quod sciebant, principes Iudaeorum, eum esse quipromissus eral in lege, non tamen mysterium eius quod Filius Dei erat, neque sciebant sacramentum incamationis et reáemptionis.’ For this text, cf. nn. 19, 26 above.

³⁰ ‘Dicendum est ergo quod principes Iudaeorum pro certo sciebant eum esse Christum promissum in lege, quod populus ignorabat. Ipsum autem esse verum Filium Dei non pro certo sciebant, sed aliqualiter coniecturabant: sed haec coniecturalis cognitio obscurabatur in eis ex invidia et ex cupiditate propriae gloriac, quam per excellentiam Christi minui videbant’: Ad I Cor. 2.8, Opera omnia, t. 13 (Parma, 1862).

³¹ ‘Sciendum tamen quod eorum ignorantia non eos excusabat a crimine, quia erat quodammodo ignorantia affectata: videbant enim evidentia signa divinitatis ipsius, sed ex odio, et invidia Christi ea pervertebant; et verbis eius, quibus se Dei Filium fatebatur, credere noluerunt’: Summa theologiae, 3a. 47, 5 (Blackfriars edn, 54, London and New York, 1965), p. 68.

³² ‘Uno modo quia actus voluntatis fertur in ignorantiam; sicut cum aliquis ignorare vult, vel ut excusationem peccati habeat, vel ut non retrahatur a peccando, secundum illud Job, Scienliam viarum tuarum nolumus [Job 21.14]; ^et naec dicitur ignorantia affectata¹: Summa theologiae, la Hae 6, 8 edn cit, vol. 17, p. 32.

³³ ‘… ignorantia affectata non excusât a culpa, sed magis videtur culpam aggravare: otendit enim hominem sic vehementes esse affectum ad peccandum, quod vult ignorantiam incurrere, ne peccatum vitet. Et ideo Judaei peccaverunt non solum tamquam hominis Christi, sed etiam tamquam Dei crucifixores’: Summa, 54, p. 70.

³⁴ ‘Minores vero, id est populares, qui mysteria Scripturae non noverane, non piene cognoverunt ipsum esse nee Christum, nec Filium Dei. Licet enim aliqui eorum in eum crediderint, multitudo tamen non credidit; et si aliquando dubitaverunt an ipse esset Christus, propter signorum multitudinem et of Hcaciam doctrinae, ut habeturyo., tamen postea decepti fuerunt a suis principibus, ut eum non crederent neque Filium Dei, neque Christum. Unde et Petrus eis dixit: Scio quia per ignorantiam fecistis, sicut et principes vestri, quia scilicet per principes seducti erant’: ibid., p. 68.

³⁵ ‘Unde dicitur: “Accipite eum vos, et secundum legem vestram iudicate eum”. Tunc sequitur obligato ad poenam: Sanguis eius super nos, et super filios nostros. Et ita fiet quod sanguis Christi expetitur ab eis usque hodie: et bene convenit illis quod dictum est Gen. 4.10: “Sanguis fratris tui Abel clamât ad me de terra’“: In Matt, expositio, cap. XXVII [Opera omnia, Parma, t. 10, 1860), p. 265.

³⁶ ‘Occiderunt enim Christum Iudaei, ne perderent locum; ilio occiso perdiderunt locum; eradicati a regno, dispersi sunt’: Enarr. in Ps. 40.12, CChrSL, 38, p. 457.

³⁷ ‘Benedictus Dominus Deus Israel. We est enim Deus Israel, Deus noster, Deus Iacob, Deus minoris filii, Deus minoris populi. Nemo dicat: De ludaeis toc dixit, non sum ego Israel. Magis Iudaei non sunt Israel. Maior enim filius, ipse est maior populus reprobaras; minor, populus dilectus. Maior seruiet minori modo impletum est, modo, fratres, nobis seruiunt Iudaei, tamquam capsarii nostri sunt, studentibus nobis codices portant. Audite in quo nobis Iudaei seruiunt, et non sine causa. Cain ille frater maior, qui occidit minorem fratrem, accepit signum ne occideretur, id est ut maneat ipse populus. Apud illos sunt prophetae et lex; in qua lege et in quibus prophetis Christus praedicatus est. Quando agimus cum paganis, et ostendimus hoc euenire modo in ecclesia Christi, quod ante praedictum est de nomine Christi, de capite et corpore Christi, ne putent nos finxisse illas praedictiones, et ex his rebus quae acciderunt, quasi futurae essent, nos conscripisse, proferimus codices Iudaeorum. Nempe ludaei inimici nostri sunt, de chartis inimici conuincuntur aduersarius’: ibid., p. 459.

³⁸ ‘Disperge eos in uirtute tua. lam factum est: per omnes gentes dispersi sunt ludaei, testes iniquitatis suae et ueritatis nostrae. Ipsi habent codices, de quibus prophetatus est Christus, et nos tenemus Christum. Et si quando forte aliquis paganus dubitauerit, cum ei dixerimus prophetias de Christi, quarum euidentiam obstupescit, et admirans putauerit a nobis esse conscriptas; de codicibus Iudaeorum probamus quia hoc tanto ante praedictum est Videte qucmadmodum de inimicis nostris alios confundimus inimicos’: Enarr. in Ps. 18. 12, CChr.SL, 39, p. 744.

³⁹ ‘Quid de Iudaeis: Ne occideris eos, acquando obliuiscantur legis tuae? Istos inimicos meos, ipsos qui me occiderunt, noli tu occidere. Maneat gens Iudaeorum: certe uicta est a Romanis, certe deleta est ciuitas eorum; non admittantur ad ciuitatem suam ludaei, ct tamen ludaei sunt. Nam omnes istae prouinciae a Romanis subiugatae sunt. Quis iam cognoscit gentes in imperio Romano quae quid erant, quando omnes Romani facti sunt, et omnes Romani dicuntur? ludaei tamen manent cum signo; nec sic uicti sunt, ut a uictoribus absorberentur. Non sine causa Cain ille est, qui cum fratrem occidisset, posuit in eo Deus signum, ne quis eum occideret. Hoc est signum quod habent ludaei: tenent omnino reliquias legis suae; circumciduntur, sabbata obseruant, pascha immolant, azyma comedunt’: ibid.

⁴⁰ ‘Sunt ergo Iudaei, non sunt occisi, necessarii sunt credentibus gentibus. Quare hoc? Deus meus demonstrauit mihi in inimkis meis. In ramis superbia praecisis inserto misericordiam suam demonstrat oleastro. Ecce ubi iacent qui superbi erant, ecce ubi insertus es qui iacebas; et tu noli superbire, ne praecidi merearis’: ibid.

⁴¹ ‘Nos qui sumus minor filius, id est, minor populus non fide sed tempore, sui servit maior, scil. populus Iudaicus, maior tempore. Iudaei enim sunt capsarii nostri, qui nobis codices portant: nos autem Israel. Aliter putassent pagani fíete quae sunt dicuntur de Christi et de ecclesia, sed vincuntur testimonio inimicorum’: PL 191, col. 414.

⁴² ‘Et ita ex eorum delicto quo repulerunt Verbum fuit salus gentium dum Iudaei pro peccata mortis Christi vastati, infelicius a Romanis et divisi per mundum, funditusque a suo regno eradicati in testimonium sunt, non fictas de Christo esse prophetias quas apostoli gentibus de Christo exposuerunt’: PL 191, col. 1484.

⁴³ ‘nee occides eos, hoc specialiter de Iudaeis potest accipi. Hoc est quod Pater ei ostendit, ne occides eos. Precatur, ne Iudaei funditus pereant Dispersi quidem sunt, ut ad conversionem provocentur. Vel ut ecclesia ab inimicis testimonia veteris legis habeat. Ideo pro eis orat, dicens: ne occides eos, qui me occiderunt, sed maneat gens Iudaeorum cum signo circumcisionis, sabbati, paschae ut Cain signum habuit, ut eum nemo occideret. Ita et gens illa babens signum suum non est occisa, quia necessaria est credentibus, et in ipsis praecisis ostenditur, etiam quae sit misericordia insertis … disperge per omnes gentes illos, scil. Iudaeos qui portant codices nobis’: PL 191, col. 546. No doubt Diceto had a similar line of thought in mind when he condemned the infamous attacks on Jews in England by the crusaders of 1190: ‘Ubicunque reperti sunt Iudaei manibus peregrinantium percussi sunt, nisi qui municipalium eruebantur auxilio. Necem Iudaeorum tam funestam tam exitialem, viris prudentibus placuisse credendum non est, cum Daviticum illud auribus nostris frequenter occurrat, “Ne occidas eos” ‘: Ymagines historiarum, II, RS, p. 76.

⁴⁴ ‘Ipsi enim sunt capsarii nostri et baiuli codicum nostrorum et testes dominice passioni:, mundatores platearum. Debent esse non diuites et publici servi Ecclesie, et hoc prefiguratum fuit in Chain, in quo posuit Dominus signum tremoris, ne occideretur.’ Text published by Dahan, , X ‘Article ludei de la Summa Abel de Pierre le Chantre’, p. 126.Google Scholar

⁴⁵ ‘IUDEI seruantur ad uitam: propter iusticiam Dei, ut in eis appareat pena et dispersio, propter mortem Cbristi, quia dixerunt: Sanguis eius super nos et super filios nostros; propter confirmationem uel obsequium, ut scilicet faciant nobis testimonium contra gentiles, quia capsarii nostri sunt. Laudabile enim est testimonium ab aduersario; unde: Maior seruiet minori; propter complendam promissionem Dei, qui ait. Si fuerit numerus filiorum brael tanquam arena maris, reliquie salue fient [cf. Is. 10.22; Rom. 9.27]; propter eorum conuersionem que fit per tribulationem; unde: Imple fades eorum ignominia’ etc. [Ps. 82.17]: ed. Daban, ‘L’Article Iudeï, p. 106.

⁴⁶ ‘Allegorice. Capitulum quintum. Causa qua Iudei non interficiantur a Christianis. Posuit Deus Chayn signum. Allegorice. Chayn sunt Iudei uagi et dispersi. Unde: Disperge eos. Domine, in uirtute tua. Posuit in eis Dominus signum. Habent circumcisionem et carnalem observantiam legis in signum ne interficiantur, et ideo parcitur eis. Vel posuit eos Dominus in signum fidei nostre, quia per hoc quod eos uidemus passionem Domini ad memoriam reuocamus, et ita testes sunt passionis Domini. In signum etiam sunt adimpletionis futorum que ante predicta sunt a prophetis; ex quo completa est dispersio in eis, que longe predicta erat, manifestum est quod alia pre predicta sunt a prophetis complebuntur’: Expositio supre Genesim, eh. iiii, ed. G. Dahan, X’exégèse de l’histoire de Cain et Abel du XII^e au XIV^e siècle en Occident Textes’, Recherches de théologie ancienne et médiévale, 50 (1983), pp. 5–68 at p. 22.

⁴⁷ ‘Utrum interficiendi sint heretici et iudei… de [Iudeis] scriptum est: ne occidas eos ne quando obliviscantur populi mei. Si volunt esse sub iugo servitutus nostre in pace, neque fidem nostram neque nos impugnare, sustinendi sunt inter nos et deputandi ad aliqua sordida officia, ne possint se extollere super christianos. Verumtamen ideo ita sustinentur precipue iudei quia capsarii nostri sunt et portant testimonium legis contra se pro nobis’: Summa confessorum, ed. F. Broomfìeld (Louvain and Paris, 1968), p. 434.

⁴⁸ The view tbat Christ was daily blasphemed in the synagogues was apparently current in Paris. Rigord recorded the conversion of synagogues to churches in 1183: ‘Consideravit equidem pia consideratione et honesta, quod ubi nomen Jesu Christi Nazareni, teste Hieronymo super Isaiam, de die in diem blasphemari solebat, a clero et universo populo chrístiano ibidem lauderetur Deus, qui facit mirabilia magna solus’: Cesta Philippi Augusti, ed. Delaborde, H., Oeuvres de Rigord et Guillaume le Breton, 1 (Paris, 1882), pp. 30–1.Google Scholar

⁴⁹ On the Franco-papal campaign against the Talmud during Alexander’s Parisian period, Jordan, W. C., The French Monarchy and the Jews. From Philip Augustus to the Late Capetians (Philadelphia, 1989), pp. 137–41Google Scholar. Cf. also Chazan, R., The condemnation of the Talmud (1239-1248)’, American Academy for Jewish Research, 55 (1988), pp. 11–30.CrossRefGoogle Scholar

⁵⁰ Alexander cited Lateran IV 068 (= Decretales 5.6.15) which, in confining Jews to their homes in Holy Week, assumed a perennial Jewish potential for blasphemous behaviour.

⁵¹ (Against the arguments for non-toleration) ‘Contrarium videtur per hoc quod dicitur in psalmo, super illud: Ne occidas eos, glossa [Lombardi] “Hoc de Iudaeis specialiter potest accipi; precatur, ne ludaei funditus pereanc dispersi quidem sunt, ut ad conuersionem provocentur; orat etiam pro eis, dicens: Ne occidas eos, qui me occiderunt, sed maneat gens ludaeorum cum signo circumcisionis”. Ergo tolerandi sunt. Item fortius est testimonium quod ab adversariis accipitur, sed ecclesia catholica sumit testimonium a veteri lege, quam observant ludaei; ad hoc ergo quod ecclesia catholica ab inimicis habet testimonium, tolerandi sunt ludaei: a lege enim veteri, scilicet a lege Moysi et prophetis, accipitur testimonium de Christo, quod negare non possunt Item Isai habetur quod reliquiae Israel salvae fient et similiter dicit Apostolus [Isa. 10.22; Rom. 9.27]; reliquiae autem salvari non possent nisi semen ludaeorum maneret; salvandum est ergo semen ludaeorum; tolerandi ergo sunt ludaei. Quod concedendum est’: Summa Alexandri, t. iii, p. 729.

⁵² ‘ludaei vero multiplici ratione permittuntur vivere et inter Christianos commorari, turn propter hoc quod a Iudaeis legem veterem accepimus, turn quia de semine ilio venit Christus, turn quia facta est promissio salutis eorum, cum plenitude gentium intraverit’ (Rom. 11.25]: ibid., p. 730.