¹ For Russia, see ‘Ether drinking in Russia’, Br. Med. J., 1903, i: 98; ‘Ether as a substitute for alcohol’, Br. Med. J., 1897, i: 831–2; for France, see E Beluze, De l'éthéromanie, Paris, Ollier-Henry, 1885; P Regnard, ‘Les poisons à la mode: la morphine et l'éther’, Revue Scientifique, 1885, 35: 546–56; B Baron, Etude psychologique de l'anesthésie par l'éther: avec quelques considérations médico-légales, Lyon, A H Storck, 1896; G Pichon, Les maladies de l'esprit… délires alcoolique et toxique: morphinomanie, éthéromanie, absinthisme, chloralisme, etc., Paris, Octave Doin, 1888; for Norway, see ‘Ether-drinking in Norway’, Br. Med. J., 1891, i: 1396; for USA, see H Wayne Morgan, Drugs in America: a social history 1800–1980, Syracuse, NY, Syracuse University Press, 1981, pp. 12–13, 38; A W Nichelson, ‘Ether drinking in Michigan’, The Medical Age, 1891, 9: 239; J H Kellogg, ‘New intoxicants’, The American Medical Temperance Quarterly, 1893, 1: 22; J C Warren, ‘The influence of anesthesia on the surgery of the nineteenth century’, Boston Medical and Surgical Journal, 1897, 136: 426; for the Baltic Sea, see A Lüüs, Liikwa ehk eeter: Kõne Võru karskuse kihutuskoosolekul 1909, Tartu, Eesti Karskuseseltside Kesktoimekond, 1910; ‘Ether drinking in East Prussia’, Br. Med. J., 1898, i: 1033.

² See R Davenport-Hines, The pursuit of oblivion: a global history of narcotics, London, W W Norton, 2004, p. 146; J M Fenster, Ether day, New York, HarperCollins, 2002; S J Snow, Blessed days of anaesthesia: how anaesthetics changed the world, Oxford University Press, 2008, pp. 22–3; A Drygas, ‘Czy Walery Cordus był odkrywcą eteru? Argumenty za i wątpliwości na nie’, Archiwum Historii i Filozofii Medycyny, 1997, 60: 427–42.

³ The most important study remains K H Connell, ‘Ether drinking in Ulster’, Q. J. Stud. Alcohol, 1965, 26: 629–53, later reprinted in K H Connell, Irish peasant society, Oxford, Clarendon Press, 1968, pp. 87–111; See also R A Strickland, ‘Ether drinking in Ireland’, Mayo Clin. Proc., 1996, 71: 1015; E Cyran, ‘Eteromanja. Referat wygłoszony w Katowicach na Konferencji w sprawie eteryzmu dn. 4 maja 1936 roku’, Trzeźwość, 1936, 11: 184–9, pp. 184–5. The subject of ether consumption as such is also marginally present in a number of global drug histories, e.g., Davenport-Hines, op. cit., note 2 above, pp. 146–150; G Edwards, Matters of substance: drugs – and why everyone’s a user, New York, St Martin's Press, 2005, pp. 61–5; L Lewin, Phantastica: narcotic and stimulating drugs, their use and abuse, trans. P H A Wirth, London, Paul, Trench, and Trubner, 1931, pp. 201–2.

⁴ For example, Czaty, 5 Jun. 1938, pp. 18–19; Czaty, 25 Apr. 1939, pp. 14–17; see also note 11 below.

⁵ “Na niektórych terenach Polski rozpowszechniona była eteromania. Jest to jednak osobne zagadnienie, którym nie będziemy się tutaj zajmować”. A Bielewicz, ‘Narkomania jako zjawisko społeczne – historia problemu Polsce’, Archiwum Kryminologii, 1988, 15: 251–86, p. 256 (unless otherwise stated, the translations are mine); M Abucewicz, ‘Narkomania w Polsce jako problem społeczny w perspektywie konstrukcjonistycznej. Część pierwsza: okres międzywojenny’, Alkoholizm i Narkomania, 2005, 18: 79–107, p. 88, is a rare (and short) exception. See also I Arabas, ‘Problem narkomanii w Polsce na przełomie XIX i XX wieku’, Farmacja Polska, 1996, 52: 174–7; B Płonka-Syroka, ‘Społeczno-kulturowe uwarunkowania narkomanii na ziemiach polskich w ciągu ostatnich stu lat’, Archiwum Historii Medycyny, 1985, 48: 187–96; B Płonka-Syroka, ‘Narkotyki w twórczości Stanisława Ignacego Witkiewicza (1885–1939) na tle polskiego modernizmu przełomu XIX i XX wieku’, Archiwum Historii i Filozofii Medycyny, 1997, 60: 361–74.

⁶ Before 1923 use and possession of drugs (such as opium, heroin and cocaine) were not penalized in the Polish territories. In 1923 the Polish parliament passed an act prohibiting unauthorized production, trade and possession of some psychoactive substances. The same act prohibited the sale of ether for the purpose of consumption. In 1928 it was officially declared a poison. In effect, all provisions applied to other drugs, including the penalization of possession, were extended to ether. See J Morawska, ‘Regulacje prawne dotyczące narkomanii w Polsce i na tle porównawczym’, Przegląd Lekarski, 2001, 58: 208–14, p. 210–11; D Andrejew-Frączek, Narkomania w Polsce, Warsaw, Biuro Studiów i Ekspertyz Kancelarii Sejmu, 1992, p. 21; Abucewicz, op. cit., note 5 above, p. 86.

⁷ M Motas (ed.), Archiwum Akt Nowych w Warszawie: przewodnik po zasobie archiwalnym, Warsaw, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1973, p. 43.

⁸ K Hrabin, ‘Narkomanie w szkole. 1. Alkoholizm 2. Eteryzm. Referat wygłoszony na Zjeździe Delegatów Kół Tow. Trzeźwość’, Trzeźwość, 1933, 8: 203–28; Answering an inquiry from the bishop in Katowice, the parish priest confirmed that “there are hardly any pupils who have never tried ether”. Archiwum Archidiecezjalne, Katowice (hereafter AAK), ARZ00519, p. 181.

⁹ M Wiendlocha, ‘Eteryzm w powiecie rybnickim i pszczyńskim’, Gazeta Lekarska Śląska Polskiego, 1937, 2: 21–30, p. 22.

¹⁰ Data based on M Głogowska, ‘Używanie eteru wśród dzieci głuchoniemych’, Rocznik I Śląskiego Zakładu dla Głuchoniemych w Lublińcu, 1938, 2: 48–57, pp. 52–4.

¹¹ C Łuczak, Od Bismarcka do Hitlera: polsko-niemieckie stosunki gospodarcze, Poznań, Wydawnictwo Poznańskie, 1988, p. 197; J Firstenberg, ‘Eteromania na Górnym Ślasku. Streszczenie referatu wygłoszone na posiedzeniu T-wa Medycyny Sądowej i Kryminologii, dn. 15. XII.1938’, Czasopismo Sądowo-Lekarskie 1939, 12: 1–4, p. 2; Some official sources give even larger quantities found by customs officers. For example, Colonel Jur-Gorzechowski, general commander of the border police, reported that in 1935 the guards seized 2,259 kg of ether—about 500 kg more than in the data quoted by Łuczak. See Archiwum Akt Nowych, Warsaw (hereafter AAN), 2/322/0/1953, p. 29.

¹² Ibid.

¹³ For example, in 1934 alone the border police of the Rybnik district jailed 171 persons for running contraband ether; AAN, 2/322/0/1953, p. 15.

¹⁴ AAN, 2/322/0/1953, p. 52; P Kozłowski, ‘Charakterystyka południowego odcinka granicy państwowej pod względem zagrożenia przestępczością graniczną w świetle materiałów Służby Informacyjnej Straży Granicznej’, Biuletyn Centralnego Ośrodka Szkolenia Straży Granicznej, 2006, 9: 166–83, pp. 169–70.

¹⁵ AAN, 2/322/0/1953, p. 14; see also L Bielaczek, Milowe kamienie: ze świata baśni i przeżyć byłego fornala tworkowskiego, Opole, Instytut Śląski, 1975, p. 127.

¹⁶ AAN, 2/322/0/1953, pp. 8–9, 46, 229; AAN, 2/322/0/13206, p. 1.

¹⁷ AAN, 2/322/0/1953, pp. 28–29; This was also the practice of Polish border police—Polish guards permitted the smuggling of cigarettes and alcohol from Gdańsk to Scandinavia. See H Kula, Polska straż graniczna w latach 1928–1939, Warsaw, Bellona, 1994, p. 168. According to court files held in the state archives in Cracow, in 1926 the border police in Lwów authorized ether smuggling to Czechoslovakia. See Archiwum Państwowe, Kraków (hereafter APKr), 29/467/531, p. 21.

¹⁸ Wiendlocha, op. cit., note 9 above, p. 23.

¹⁹ See Wiendlocha, op. cit., note 9 above, p. 22; Piotrowski, ‘Przypadek samobójstwa przez otrucie się eterem etylowym’, Czasopismo Sądowo-Lekarskie,1930, 3: 189–94, p. 193.

²⁰ S Sterling, ‘W sprawie alkoholizmu’, Zdrowie 1898, 14: 550–1, p. 550.

²¹ R R Kuczynski, ‘German taxation policy in the world war’, J. Pol. Econ., 1923, 31: 763–89, pp. 777–8; cf. Polityka społeczna państwa polskiego 1918–1935, Warsaw, Ministerstwo Opieki Społecznej, 1935, pp. 380–1.

²² P Grota, Przemysł gorzelniczy w II RP, Rzeszów, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2002, p. 32.

²³ AAK, ARZ00519, p. 175; Czaty, 25 Mar. 1939, p. 14

²⁴ Dziennik Ustaw, 1919, n. 11, poz. 130.

²⁵ Z Ciechomska, ‘Podatki pośrednie’, in H Tennenbaum (ed.), Skarb Rzeczypospolitej, Warsaw, Gebethner i Wolff, 1923, p. 179.

²⁶ P Grota, Przemysł gorzelniczy w II RP, Rzeszów, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2002, p. 34.

²⁷ B Kasprowicz, Przemysł spirytusowy byłej dzielnicy pruskiej w okresie etatyzmu, Poznań, 1921, pp. 70, 76; Ciechomska, op. cit., note 25 above, p. 173. This remained valid for the whole interwar period—see K Ostrowski, Polityka finansowa Polski przedwrześniowej, Warsaw, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1958, p. 304.

²⁸ Mały Rocznik Statystyczny, Warsaw, 1931, p. 149; J Husarski, Znaczenie monopolów państwowych w życiu gospodarczem kraju, Warsaw, 1928, s. 5

²⁹ Grota, op. cit., note 26 above, p. 203.

³⁰ A Krzyżanowski, Pauperyzacja polski współczesnej, Cracow, Krakowska Spółka Wydawnicza, 1925, p. 60.

³¹ Mały Rocznik Statystyczny, Warsaw, Główny Urząd Statystyczny, 1936, p. 162; J Kaliński, Z Landau, Gospodarka Polski w XX wieku, Warsaw, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, 2003, p. 106.

³² Data based on W Mateńko, Zagadnienie monopolów skarbowych w Polsce, Warsaw, Szkoła Główna Handlowa, 1939, p. 77–81.

³³ Ibid., p. 173.

³⁴ Ibid., p. 176; AAK, ARZ00519, p. 85.

³⁵ J Firstenberg, Walka z narkomanią i handlem narkotykami na terenie sądowym, Warsaw, Księgarnia F Hoesicka, 1935, p. 31; See also APKr, 29/442/12659, p. 5; APKr, 29/467/531, p. 22.

³⁶ APKr, 29/467/531, p. 14.

³⁷ AAK, ARZ00519, p. 148, letter from Rev. Tadeusz Gałczyński (secretary of Catholic Union of Abstinents) to Bishop Stanisław Adamski, 12 Dec. 1933.

³⁸ “W okolicach, gdzie pije się nałogowo eter, wyszynk wódki zanika z reguły zupełnie”. Firstenberg, op. cit., note 11 above, p. 2; Firstenberg, op. cit, note 35 above, p. 34. It is no wonder that the “war on ether” found ardent supporters among publicans and restaurant owners. While villagers rarely cooperated with the police, restaurant owners “served their own interests by always helping with the identification of smugglers and ether peddlers”, according to a report written in 1935 by the district prefect of Rybnik, AAN 2/322/0/1953, p. 14.

³⁹ “Można było w niektórych wiejskich i miejskich gospodach otrzymać eter w każdej ilości, bądź to czysty, bądź mieszany z sokami owocowymi lub winem owocowym. Nieograniczona była również sprzedaż eteru w drogeriach”. Wiendlocha, op. cit., note 9 above, p. 28; See also AAK, ARZ00519, p. 175. In Austria-Hungary ether could be obtained without a prescription. See M Bilek, ‘Historia aptekarstwa w Żegiestowie Zdroju’, Farmacja Krakowska, 2005, 8: 32–6, p. 34; See also A z Działyńskich Potocka, Mój pamiętnik, Warsaw, Wydawnictwo PAX, 1973, p. 175.

⁴⁰ APKr, 29/442/14143, p. 33.

⁴¹ “z tego 4 litry zamierzał użyć dla siebie a zaś 6 odstąpił znajomym z dobiciem sobie 2 zł od litra a to na pokrycie kosztów podróży, przyczem nie zdawał sobie sprawy z tego, że popełnia jakiś czyn karygodny, bo w jego okolicy eterem handluje się jawnie”. APKr, 29/442/12659, p. 30; See also APKr, 29/442/13511, p. 58.

⁴² “Ich nie stać na lepsze napoje, na które sobie pozwalają lepsze stany”. AAK, ARZ00519, p. 181.

⁴³ “Zapach eteru jest ohydny i denuncjuje on eteromana na kilka kroków, i to nawet na drugi dzień po eteryzacji”. S I Witkiewicz, Narkotyki. Niemyte dusze, Warsaw, Państwowy Instytut Wydawniczy, 1993, p. 130. Connell offers a similar explanation in his chapter on ether drinking in Northern Ireland, op. cit., note 3 above, p. 89.

⁴⁴ Wiendlocha, op. cit., note 9 above, p. 27; see also ARZ00519, p. 178.

⁴⁵ ‘Kronika’, Trzeźwość 1939, 14: 172; Dobry Wieczór—Kurier Czerwony, 27 May 1935, p. 8; AAK, ARZ00519, p. 180; APKr, 29/467/531, p. 14.

⁴⁶ “Młodzi chłopcy piją u nas eter, tak jak gdzie indziej wódkę. Jeśli na przykład jakiś obcy przyjdzie na zabawę do Czyżowic czy innej ‘eterowej wsi’ to musi się wkupić do towarzystwa i za prawo tańczenia z miejscowemi dziewczętami postawić ‘ćwiartkę’ eteru … Młode dziewczęta przed zamążpójściem piją eter dlatego, aby się podobać chłopcom. Taka dziewczyna co nie pije eteru—nie ma powodzenia”. Kurier Poranny, 18 Dec. 1934, p. 3.

⁴⁷ “W niektórych wioskach koło Wodzisławia czułem tak silne opary eterowe, iż miałem wrażenie, że znajduję się na sali operacyjnej”. Cyran, op. cit., note 3 above, p. 185.

⁴⁸ M Wiendlocha, ‘Zagadnienie eteromanji’, Trzeźwość, 1936, 11: 318–320, p. 319; Czaty, 25 July 1939, p. 17.

⁴⁹ APKr, 29/442/16869, p. 7.

⁵⁰ “Podczas nabożeństwa niedzielnego wypełnia Dom Boży zapach eteru jak w szpitalach”. Archiwum Państwowe, Katowice (hereafter APKat), 12/38/192, p. 374; see also T Sobczak, Konsumpcja żywnościowa chłopska w Królestwie Polskim w 2 połowie XIX i w początkach XX wieku, Wrocław, Ossolineum, 1986, p. 57.

⁵¹ “Jest też powszechnie przyjęte u ludności gmin, które pod tym względem są zagrożone, że eter stanowi skuteczny środek leczniczy, według jej pojmowania picie eteru doskonale działa na pobudzenie apetytu, uśmierzanie bólów żołądkowych i wszelkich innych, a nawet ułatwia porody”. AAN, 2/322/0/1953, p. 10. See also Czaty, 20 Mar. 1938, p. 12; Czaty, 25 Mar. 1939, p. 15; Wiendlocha, op. cit., note 48 above, p. 318.

⁵² Wiendlocha, op. cit., note 9 above, p. 28.

⁵³ Firstenberg, op. cit, note 11 above, p. 2.

⁵⁴ “Czem szklaneczka wina dla Francuza i Włocha, a kufel piwa dla Niemca—tem szklaneczka eteru dla Ślązaka”. Dobry Wieczór—Kurier Czerwony, 27 May 1935, p. 8; K H Connell in ‘Ether drinking in Ulster’ quotes a strikingly similar description of the situation in Northern Ireland in 1870. In an account by an English surgeon, inhabitants of the area around Draperstown are called “a race to whom ether is what koumiss is to the Kalmuck, ava to the South Sea islander, absinthe to a certain class of Frenchmen, and gin and whisky to their more immediate neighbours”, Connell, op. cit., note 3 above, p. 99.

⁵⁵ AAN, 2/322/0/1953, p. 11; See also Hrabin, op. cit., note 8 above; Polska Zachodnia, 13 July 1934.

⁵⁶ ‘Eteryzm’, Trzeźwość, 1934, 9: 368; AAN, 2/322/0/1953, p. 53; cf. M Wawrzeniecki, Współczesne zewnętrzne strony życia ludu w guberniach: kieleckiej, radomskiej, piotrkowskiej, warszawskiej, części siedleckiej i lubelskiej, na podstawie 30-letnich własnych badań, Kraków, 1911, pp. 16–17.

⁵⁷ Głogowska, op. cit., note 10 above, p. 52.

⁵⁸ “Po powąchaniu eteru chłopak momentalnie migał, że zna ten płyn, że to bardzo dobre, że to bardzo lubi—relacjonowała Głogowska—Na pytania nasze, kto dał i dlaczego, dziecko migało, że mama dała, gdy… nie mógł spać”. Ibid., p. 49.

⁵⁹ “… brały łyżeczkę z cukrem i pokazywały, że eter leje się na cukier i że po zażyciu robi się ciepło w żołądku, że mama i tata też to lubią”. Ibid., p. 50.

⁶⁰ “… wiedziała, że policja zabrania pić i aresztuje przemytników na granicy. Na naszą uwagę, że myśli pewnie o wódce, dziewczynka stanowczo oświadczyła, że to jest eter, który nazywają ‘kropki’”. Ibid.

⁶¹ “… jej ojciec dawniej był nałogowym pijakiem, co uważała za nieszczęście dla rodziny. Obecnie ojciec jej wódki nie pije, za to cała rodzina pije nałogowo eter i dziewczynka jest zadowolona, uważając fakt picia eteru za zjawisko zupełnie normalne”. Ibid., p. 51.

⁶² “… chełpiła się z bohaterstwa 12 letniego synka, że on już potrafi wychylić czysty kielich eteru”. AAK, ARZ00519, p. 176.

⁶³ “Ludność nie chce uwierzyć, że się rozchodzi o jakieś czyny karygodne, lubi się tłumaczyć, że ich nie stać na lepsze napoje, na które sobie pozwalają lepsze stany, a że państwu nie rozchodzi się o dobro społeczeństwa, tylko o powodzenie monopolu spirytusowego”. Ibid., p. 181; See also Czaty, 25 July 1939, p. 18.

⁶⁴ Kurier Poranny, 18 Dec. 1934, p. 3.

⁶⁵ “ … ksiądz szedł do lokalu, gdzie ludność zbiorowo piła eter i po prostu batem rozganiał pijących …wybijanie szyb w budynku plebanii.” Firstenberg, op. cit., note 11 above, p. 1.

⁶⁶ “Eterowcy bardzo mało chodzą do kościoła, bo eter czuć. W trzech przypadkach zawezwano mnie do umarłych już eterowców, zimnych już, bo przecież najprzód muszą wywietrzyć”, AAK, ARZ00519, p. 176. This may be part of the reason why some priests persistently denied that ether was consumed in their parishes, contrary to data obtained by researchers and the border police. For example, in the parish of Bijasowice where—according to Hrabin's research—more than 34 per cent of pupils were familiar with ether, the local priest claimed that the problem did not exist. In the village of Wola, with 40 per cent of ether consumers among the pupils, the priest knew of only one family who drank ether occasionally. See AAK, ARZ00519, pp. 229, 261.

⁶⁷ Polska Bibliografia Lekarska, 1901–1939, accessible at: http://pbl-ikk.gbl.waw.pl/.

⁶⁸ A Piotrowski, ‘Przypadek samobójstwa przez otrucie się eterem etylowym’, Czasopismo Sądowo-Lekarskie, 1930, 3: 189–94.

⁶⁹ “ … podniecenie seksualne prowadzące do dzikich zbiorowych ekscesów…. dzieciaki … padają ofiarą zboczeń seksualnych”. Dobry Wieczór – Kurier Czerwony, 27 May 1935, p. 8.

⁷⁰ “Ponoć już chłopcy spółkują z kozami i innymi zwierzętami”. Wiendlocha, op. cit., note 9 above, p. 26.

⁷¹ “Eteromani są … żądni nowinek społecznych, politycznych i religijnych, a przy tym bardzo mściwi”. Ibid., p. 27.

⁷² “ … masowym wymieraniu dzieci na Śląsku z powodu eteryzmu”. Gazeta Polska, 18 Oct. 1935.

⁷³ During the war ether drinking was linked to the scarcity of alcohol. Oral history sources mention ether consumption during the Warsaw Rising (referred to as a Silesian custom) and among the prisoners of Auschwitz-Birkenau. See: Collection of Oral History at the Warsaw Rising Museum, interviews with Zbigniew Woynowski (http://www.old.1944.pl/index.php?a=site_archiwum&STEP=03&id=1342&page=4) and Mieczysław Rybicki (http://www.old.1944.pl/index.php?a=site_archiwum&STEP=03&id=1401&page=2); Z Jagoda, S Kłodziński, J Masłowski (eds), Oświęcim nieznany, Cracow, Wydawnictwo Literackie, 1981, p. 195; J Masłowski, Oświęcim. Cmentarz świata, Warsaw, Książka i Wiedza, 1995, p. 112.

⁷⁴ In the immediate post-war years smugglers continued trafficking ether from Czechoslovakia to Green Silesia. See K Kaczmarek, Na ojczyzny zawołanie, Warsaw, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1988, p. 62.