1. See for example, Pennington, Kenneth, The Prince and the Law, 1200-1600: Sovereignty and Rights in the Western Legal Tradition (Berkeley, 1993), esp. 269–90Google Scholar.

2. For a brief synoptic treatment, see Caenegem, R. C. van, An Historical Introduction to Private Law, trans. Johnston, D. E. L. (Cambridge, 1992)CrossRefGoogle Scholar.

3. Perhaps the most important example is the multivolume work of Pertile, Antonio, Storia del diritto italiano dalla caduta dell'impero romano alia codificazione, 2d ed., 6 vols. (Turin, 1894-1896)Google Scholar.

4. Calasso, , Medioevo del diritto (Milan, 1954), 470.Google Scholar

5. Bellomo, , Società e istituzioni in Italia del medioevo agli inizi dell'età moderna, 3rd ed. (Catania, 1982), 462Google Scholar; “I giuristi, la giustizia e il sistema del diritto comune,” in Legge, giudici. giuristi, Atti del Convegno tenuto a Cagliari, May 18-21, 1981 (Milan, 1982), 149-61, at 159-60. There is a new English translation of his introductory textbook, L'Europa del diritto comune, under the title The Common Legal Past of Europe, 1000-1800, trans. Cochrane, Lydia G. (Washington, DC, 1995)Google Scholar. In addition to Calasso and Bellomo, see Koschaker, Paul, Europa und das römische Recht, 4th ed. (Munich and Berlin, 1966), 88–90Google Scholar; Wieacker, Franz, Storia del diritto privato moderno, vol. 1, Italian trans. Santarelli, Umberto (Milan, 1980), 111–12Google Scholar.

6. Bellomo, Common Legal Past, xii.

7. Ibid., 212.

8. Ibid., 215.

9. See especially Sbriccoli, Mario, L'interpretazione dello statuto: Contributo allo studio della funzione dei giuristi nell'età comunale (Milan, 1969)Google Scholar; Martines, Lauro, Lawyers and Statecraft in Renaissance Florence (Princeton, 1968)CrossRefGoogle Scholar; Cavanna, Adriano, “Il ruolo del giurista nell'età del diritto comune,” Studia et documenta historiae et iuris 44 (1978): 95–138Google Scholar. See also Santarelli, Umberto, L'esperienza giuridica basso-medievale (Turin, 1977), 145–47, 154-55Google Scholar.

10. Storchi, , “Prassi, dottrina ed esperienza legislativa nell’ Opus Statutorum di Alberico da Rosciate,” in Confluence des droits savants et des pratiques juridiques, Montpellier, Actes du Colloque de (Milan, 1979), 435–89Google Scholar.

11. Grossi, , L'ordine giuridico medievale (Bari, 1995), 227–28.Google Scholar

12. Ibid., 233-34. This and all the following translations are my own. Also offering a sense of the pluralism of law is Laurent Mayali, “Le droit des autres dans la France médiévale: Système de différenciation et mode d'harmonisation,” in Identité et droit de l'autre, ed. Laurent Mayali, Robbins Collection Studies in Comparative Legal History (Berkeley, 1994), 183-200.

13. For now see Kuehn, Thomas, Law, Family, and Women: Toward a Legal Anthropology of Renaissance Italy (Chicago, 1991), chaps. 6 and 7CrossRefGoogle Scholar. On abandonment, see Trexler, Richard, “The Foundlings of Florence, 1395-1455,” History of Childhood Quarterly 1 (1973-1974): 259–84Google Scholar; Gavitt, Philip, Charity and Children in Renaissance Florence: The Ospedale degli Innocenti, 1410-1536 (Ann Arbor, 1990)Google Scholar; Sandri, Lucia, L'Ospedale di S. Maria della Scala di S. Gimignano nel Quattrocento: Contributo alia storia dell ‘infanzia abbandonata (Florence, 1982)Google Scholar. For the social and historical context one cannot overlook the magisterial analysis of Herlihy, David and Klapisch-Zuber, Christiane, Les Toscans et leurs families (Paris, 1978)Google Scholar, published in English as Tuscans and Their Families (New Haven, 1985)Google Scholar.

14. It is as “ein Manko der Persönlichkeit” that Dietmar Willoweit discusses the legal situation of bastards in his “Von der natiirlichen Kindschaft zur Illegitimität: Die nichtehelichen Kinder in den mittelalterlichen Rechtsordnungen,” in Illegitimität im Spätmittelalter, ed. Schmugge, Ludwig (Munich, 1994), 55–66, at 62CrossRefGoogle Scholar. That illegitimacy was a matter of personhood was apparent to jurists. Giovanni da Imola (1367/72-1436), a civilian, included it among examples of judicial sententia of status persomte that might harm or benefit others, beyond those who were directly parties to the suit. Giovanni da Imola to 1. Saepe, De re iudicata (D. 42.1.63), In primam digesti novi (Bologna, 1580), p. 331a.Google Scholar

15. Dino del Mugello, Tractatus de successionibus ab intestato, in Biblioteca Apostolica Vaticana, Vat. Lat. 8068, fol. Ira.

16. Barzi, Tractatus de fitiis non legitime natis, in Tractatus universi iuris, 29 vols. (Venice, 1584), vol. 8, part 2, fols. 24ra-29vb, at 24vb-25raGoogle Scholar: “omnis ille qui nascitur extra puritatem naturae, et non ex iustis nuptiis ille dicitur spurius… et hoc modo considerando, spurius assumitur tanquam genus. Sed aliquando ille dicitur esse spurius, qui nascitur ex muliere non retenta aftectu concubinario, licet non sit natus ex coitu accusabili prout occurrit in vulgo quesito qui etiam dicitur spurius… et iste est communis modus secundum quern filius dicitur spurius.… non est ita incapax et detestabilis sicut spurius natus ex coitu accusabili prout est incestuosus, adulterius, et sacrilegius.”

17. Cf. Grossi, 84-85.

18. Leineweber, Anke, Die rechtliche Beziehung des nichtehelichen Kindes zu seinem Erzeuger in der Geschichte des Privatrechts (Königstein, 1978), 50.Google Scholar Bartolo da Sassoferrato to I. Item in potestate, De iis qui sunt sui vel alieni iuris (D. 1.6.3), In primam ff. veteris (Venice, 1585), fol. 24rbGoogle Scholar: “Item no. quod ad hoc ut sit in potestate patris, oportet quod sit natus ex iustis nuptiis. Unde naturalis tantum non est in potestate patris, multominus spurius.” Antonio da Butrio, Repertorium iuris, s.v. “Potestas,” Vat. Lat. 11606, fol. 104ra-rb.

19. On infamia Fertile, Antonio, Storia del diritto italiano dalla caduta dell'impero romano alia codificazione, 2d ed., 6 vols. (Turin, 1894), 3: 230–31, 388Google Scholar.

20. Leineweber, 47; Bartolo, to 1. Item in potestate, ed. cit., fol. 24rb; Barzi, fol. 25ra. Baldo degli Ubaldi, to 1. Filium diffinimus, De his qui sunt sui (D. 1.6.6), Inprimam digesti veteris commentaria (Venice, 1577), fol. 35vbGoogle Scholar, clearly limits the term filius to those born “ex viro et uxore.” And Antonio da Butrio, to c. Per venerabilem, Qui filii sint legitimi (X. 4.17.13), In librum quartum decretalium (Venice, 1578), fol. 53va. In his Repertorium, s.v. “Spureus,” fol. 247rb: “Spureus non dicitur filius quia non est congnatus vel agnatus et non potest probari quod sit filius per intrinsecas causas sed per extrinsecas, sic Bal. in 1. humanitatis C. de inpub. et aliis substi. [C. 6.26.9].”

21. Barzi, fol. 25rb–26rb.

22. Sheedy, Anna T., Bartolus on Social Conditions in the Fourteenth Century (New York, 1942), 73–74Google Scholar; Bartolo to 1. Pronuntiatio familiae, De verborum significatione (D. 50.16.195,1), In secundam digesti novi partem commentaria (Lyon, 1544), fol. 257rb-va, and idem to 1. Tutelas, De capitis diminutione (D. 4.5.7), Opera omnia, ed. cit., vol. 1, fol. 139vb. Baldo to 1. Filium diffinimus (D. 1.6.6), ed. cit., fol. 35vb; Angelo degli Ubaldi, to 1. Si dominus, De his qui sunt sui (D. 1.6.2), Ad primam digesti veteris commentaria (1580), fol. 17vb; Filippo Decio, cons. 365, Consilia, 2 vols. (Venice, 1575), vol. 1, fol. 25ra. Antonio da Butrio, to c. Per venerabilem, In librum quartum decretalium commentaria (Venice, 1578), fol. 53va. The controversy in jurisprudence on this point is exhaustively presented by Barzi, fols. 25va-vb.

23. Glossa ordinaria, to c. Per tuas nobis, De probationibus (X. 2.19.10): “Bene dicit, nominatus et habitus, nam sola nominatio non facit filium” (cited in Adhémar Esmein, Mariage en droit canonique. 2 vols. [Paris, 1891], 2: 39 n. 1).

24. Durante, Speculum iudiciale (1479), De successionibus ab intestate fol. 202va.

25. A succinct but complete presentation is in Dino del Mugello's Tractatus, fol. 1rb-va.

26. Pecorella, 450; Leineweber, 83-85. Angelo degli Ubaldi, to § Generaliter, Quibus modis naturales efficiantur sui (A. 7.1.11), Opus ac lectura authenticorum (Venice, 1485), fols. 24vb-25ra; Hostiensis, to X. 4.17, Summa aurea (Venice, 1574), cols. 1381-82.

27. Barzi, fol. 26rb; Paolo di Castro to 1. Neque per se, C. De haeredibus instituendis (C. 6.24.10), In secundam codicis partem (Lyon, 1553), fol. 56ra-rb.

28. Barzi, fol. 26va.

29. Giason del Maino to 1. Pater tuus, C. De haeredibus instituendis (C. 6.24.2), In secundam codicis partem commentaria (1573), fol. 98ra, and to 1. Haereditas, C. De quibus ut indig. (C. 6.35.4), ibid., fol. 148vb; Paolo di Castro to 1. Earn quam, C. De fideicommissis (C. 6.42.14), ed. cit., fol. 104rb; Bartolo to 1. i, C. De delatoribus (C. 10.11.1), Opera omnia, ed. cit., vol. 8, fol. 9va.

30. Hostiensis to c. Causam que, Qui filii sint legitimi (X. 4.17.7), ed. cit., cols. 1381-82 and to c. Tanta, Qui filii sint legitimi (X. 4.17.6), In quartum decretalium librum commentaria (Venice, 1581), fol. 35vb; Antonio da Butrio to c. Per venerabilem (X. 4.17.13), ed. cit., fol. 53va.

31. Cf. Roselli, Antonio, Tractatus legitimationum, in Tractatus universi iuris, 29 vols., vol. 8: De ultimis voluntatibus, part 2 (Venice, 1584), fol. 86ra.Google Scholar

32. Baldo to 1. Cum quis, C. De naturalibus liberis (C. 5.27.10), Opera omnia, 9 vols. (Venice, 1577), vol. 6, fol. 202vb: “quod non est irrationabile, quia hoc potest fieri in iure geniture propter inseparabilitatem patris ad filium.”

33. In the sense that legitimacy should lead to inheritance, but possession of an estate was not proof of legitimacy. Cf. Hostiensis to X. 4.17, ed. cit., col. 1386: “non enim haereditas trahit ad se legitimationem, sed legitimatio haereditatem: unde non sequitur iste possidet haereditatem, ergo legitimus filius et haeres est.” And Antonio da Butrio, to c. Quod nobis, Qui filii sint legitimi (X. 4.17.9), ed. cit., fol. 47va.

34. Cyno da Pistoia, to 1. Si arrogator, De adoptionibus (D. 1.7.22), In codicem et aliquot titulos primi pandectorum commentaria, 2 vols. (Frankfurt, 1578; facsimile ed., Turin, 1964)Google Scholar, vol. 2, fol. 11ra.

35. Bartolo to Auth. Ex complexu, C. De incestis nuptiis (*C. 5.5.6 in c.), Opera omnia, 10 vols. (Venice, 1615), vol. 7, fol. 160vb. See also Pecorella, 454; Leineweber, 88-89.

36. Bartolo to § Si quis autem, Auth. Quibus modis naturales efficiantur sui (A. 7.1.12,4), Opera omnia, ed. cit., vol. 9, fol. 38ra; Pietro d'Ancarano to c. Quia ingredientibus, De testamentis (X. 3.26.2), Super tertio decretalium commentaria (Bologna, 1581), p. 221aGoogle Scholar; Angelo degli Ubaldi to 1. Cogi § hi qui, Ad Trebellianum (D. 36.1.17[16],15), Super secunda infortiati (Monferrat, 1522)Google Scholar, fol. 45ra-rb. Pietro d'Ancarano to c. Multorum, De iudaeis (X. 5.6.2), Super quinto decretalium commentaria (Bologna, 1581), p. 51bGoogle Scholar, posed the possibility of a father simply using a business associate as a contractual partner to manage a transfer to a spurius.

37. Leineweber, 52, 91. Bartolo to 1. Ex facto, De vulgari et pupillari substitutione (D. 28.6.43), In primam infortiati commentaria (Venice, 1581)Google Scholar, fol. 132va, concedes substitution of naturales but not of spurii.

38. Pecorella, 454. See also Durante, Gulielmo, Speculum iudiciale (Lyons, 1556)Google Scholar, part 4, De successione ab intestato § ii, ver. sed quid si pater, fol. 149vb: “Sed quid si pater instituit extraneum, et ille filium. Die quod tune habebit bona paterna, si non fecit in fraudem.”

39. Jacopo d'Arena, distinctio to 1. Nulli licere, C. De episcopis et clericis (C. 1.3.28), Super iure civili (1541; reprint ed., Bologna, 1971)Google Scholar, fol. 238vb; Jacopo del Belviso to Auth. Quibus modis naturales efficiantur sui (A. 7.1), Commentarii in authenticum et consuetudines feudorum (Lyon, 1511; reprint ed., Bologna, 1971)Google Scholar, fol. 51ra. On Baldo see below.

40. Castro, Paolo di, Consilia, 3 vols. (Frankfurt, 1582)Google Scholar, 2 cons. 34, fols. 18rb-va: “Bar. in 1. 3ff. de testa. [D. 28.1.3] et Bal. in 1. cunctos populos [C. 1.1.1], qui tenent non valere statutum, quod spurius possit a patre haeres institui, quia inferior a principe hoc facere non potest: quia dico quod ista non est ratio. Sed est, quia tale statutum est contra ius divinum, quo cavetur non erit haeres filius ancillae etc. Et quia inducit homines ad peccandum, et contemnendum matrimonia, propter quam rationem tenuit Host. … quod etiam imperator talem legem generalem facere non posset, licet possit spurios legitimare: quia dolus et delictum praeteritum possunt remitti, sed futurus non.” Leineweber, 85-86, in this connection cites the similar objections of Baldo.

41. Bartolo to 1. Testamenti, De testamentis (D. 28.1.3), Opera omnia. ed. cit., vol. 3, fol. 83rb: “Aliqui sunt non capaces absque aliquo suo delicto, ut spurii, tune an per statutum possit fieri quod spurius possit succedere fuit semel hie q. de facto multum ardua. Reperio quod dominus Pet. de Cor. disputavit hanc q. et determinavit quod per statutum fieri non potest per 1. i ff. de na. resti. [D. 40.11.1]. Item reperio quod dominus Dy. consuluit et determinavit idem per tex. in Auth. qui. mo. na. effi. sui § penul. [A. 7.1.14], ubi dicitur quod spurii ad praesentem legem nullum habe-bunt participium, sed in eadem condictione dictum est supra de legitimatione, quae fit per oblationem curiae civitatis. Ergo apparet expresse prohibitum quod per ordinamenta civitatis non possit legitimari vel effici capax. Illam quaestionem disputavit dominus Recup. de sancto Miniato, et determinavit idem quod non potest legitimari per statutum, nee valeat statutum quo cavetur quod succedat, quia est contra ius divinum, quo cavetur non erit heres filius ancillae cum filio liberae.”

42. Bartolo to 1. Non ambiguitur, De legibus (D. 1.3.9), Opera omnia, ed. cit., vol. 1, fol. 15vb.

43. Baldo to 1. Cunctos populos, C. De summa trinitate (C. 1.1.1), Opera omnia, ed. cit., vol. 5, fols. 7vb-8ra. The entire argument is repeated a bit more briefly in the Tractatus de statutis attributed to Baldo in Tractatus universi iuris, ed. cit., vol. 2, fol. 147ra-rb.

44. Baldo to 1. Certum, C. Unde legitimi (C. 6.15.5), Opera omnia, ed. cit., vol. 7, fol. 43vb.

45. Baldo to 1. Cum quis, C. De naturalibus liberis (C. 5.27.10), Opera omnia, ed. cit., vol. 6, fol. 202vb.

46. Baldo to 1. Earn quam, C. De fideicommissis (C. 6.42.14), Opera omnia, ed. cit., vol. 7, fol. 148va-vb: “bonum et aequum propter cultum pudicitiae ad refrenandum luxuriosos ac iniuriosos amplexus, ex quibus odia et crimina oriunter.” He also notes that a general statute allowing spurii to inherit would be every bit as invalid as statutes allowing adultery or incest (two of the conditions generative of spurii).

47. Baldo to c. Canonum de constitutionibus (X. 1.2.1), In decretalium volumen commentaria (Venice, 1595; reprint ed., Turin, 1971)Google Scholar, fols. 10rb-11va: “Dubitatum est apud antiquos, nunquid statutum populi valeat, si disponit quod genitor possit relinquere filio suo spurio bona sua? et videtur quod sic, quia nulla ratio naturalis hoc prohibet, et ius naturale antiquum permittit, quo iure primaevo omnes in natura pari nascebant pares, ut puta quia liberi, id est, generati nascebantur, cum non esset cognita differentia naturalis atque legitimi, ut in Auth. qui. mo. natu. etc. coll. 6 & 7 [A. 6.1 & 7.1]. Item quia nihil peccaverunt geniti, sed genitores, ut C. de nat. li. legem Anastasii [C. 5.27.7]. Legitimatio similis est alchimie, quae facit apparere illud, quod non est, transmutare tamen unam spetiem in alteram non potest, sicut legitimatus figuram legitimi gerit, sed non habet eandem substantiam, qua debet profiscisci a rerum natura, que divina et immutabilis est. In contrarium videtur nam ius potissimum Romanorum prohibet eos succedere, ut in Auth. qui. mo. na. eff. sui. § fi. colla. 7 [A. 7.1.15]. Et imperator maior est in prohibendo quam populus in permittendo C. communia de succes. auth. omnes peregrini [*C. 6.59.10], quia populus merum imperium non possidet, nee quasi. Item a quo removetur disponere, removetur virtus dispositi 1. 2 de offi. procon. [D. 1.16.2] sed per prohibitionem iuris communis removetur populus a potestate disponendi, ergo non valet dispositio statuti. Item spurius est praecise et omnino non capax, ut no. <C> de his qui ut indi. 1. haereditas [C. 6.35.4]. Item ius municipale non potest quern legitimare in se, ut no. Innoc. infra de fi. instrum. c. cum tabellio” [X. 2.22.15]. Cf. Klaus Schreiner. “‘Defectus natalium’: Geburt aus einem unrechtmäßigen Schoß als Problem klösterlicher Gemeinschaftsbildung,” in Illegitimität im Spätmittelalter, 84-114, at 99.

48. Roselli, fol. 86ra: “amovere vitium illegitimitatis, qua causatur eius incapacitas … quia isti spurii redduntur indigni ab omni commodo bonorum paternorum.” See also Angelo degli Ubaldi to 1. Seius et augerius, Ad legem falcidiam (D. 35.2.27), ed. cit., fol. 27vb.

49. For a succinct recent treatment, see Storchi, Claudia Storti, “Appunti in tema di ‘potestas condendi statuta,’” in Stututi, città, territori in Italia e Germania tra Medioevo ed Eta moderna, ed. Chittolini, Giorgio and Willoweit, Dietmar, Annali dell'Istituto storico italo-germanico, Quaderno 30 (Bologna, 1991), 319–43Google Scholar, and Giorgio Chittolini, “Statuti e autonomie urbane: Introduzione,” Ibid., 7-45.

50. Roselli, fol. 86rb: [at greater length] “Ad hoc, quia consuetude quae tantum valet quantum statutum, obviat iure communi, non tenet, de consue. c. fi. 8 dist. per totum [Dist. 8 c. 8]. Praeterea, posito quod statuendo non est contra ius divinum, tamen non valet, quia irrationabile, debet enim lex ex ratione constare 2 dist. consuetudo [Dist. 2 c. 4 constitutio]. Item debet esse honesta 4 distin. erit autem [Dist. 4 c. 2]. Sed in proposito lex non esset rationabilis vel honesta: nam tales filii excluduntur in poenam patris 15 q. ulti. c. cum multae [C. 15 q. 8 c. 3]. facit 1. isti quidem ff., quod met. causa [D. 4.2.8]. Non autem fit in filiorum penam, 60 dist. nosti [Dist. 60], sed per tale statutum remittitur pena delinquenti et datur occasio fornicandi: Nam viri non habentes uxores vel habentes steriles, accipient concubinas, ut ex eis habeant filios et haeredes. Si ergo dat materiam peccandi, ergo non est possibile vel honestum, et hoc no. Hos. in Sum. qui filii sint legi § fi. [X. 4.17.15] ver. quid si Imperator, ubi dicit quod istae leges sunt causa magnorum peccatorum.”

51. Giason del Maino to 1. Gallus § et quid si tantum, De liberis et posthumis (D. 28.2.29,5), In priinam infortiati pattern commentaria (1573), fol. 192ra; Filippo Decio to c. In praesentia viii, De probationibus (X. 2.19.8), Super decretalibus (Lyon, 1564), fol. 224rb.

52. Pietro d'Ancarano to c. Per venerabilem, Qui filii sint legitimi (X. 4.17.13), Super quarto decretalium commentaria (Bologna, 1580), p. 125b.Google Scholar

53. Uberto da Bobbio, “Utrum sit remedium et quod per quod pater possit relinquere filio spurio,” Biblioteca Apostolica Vaticana, Vat. Lat. 8069, fols. 224r-225r.

54. A search of printed editions of statutes from Treviso (1385), Bologna (1288), Verona (1276), Viterbo (1251), Cremona (1339), Viadana (fourteenth century), and Bergamo (1331) revealed no examples.

55. Statuta populi et communis Florentiae, anno salutis mccccxv, 3 vols. (Freiburg [Florence], 1778-83), vol. 1, book 2, rubric 126: De successione communis Florentiae ab intestato, et de haeredibus naturalium, et bastardorum, 217-18; Archivio di Stato, Firenze, Statuti del comune di Firenze 16, Statuti del Podesta dell'anno 1355, book 2, rubric 75: Quod commune Florentiae ab intestato succedat. Quod generaliter succedant naturales et bastardi, fols. 98v-99r. The more generous definition of naturales as including also those “nati ex soluto, et soluta vel descendentes ex eis licet non intervenerit legitimus concubinatus” appeared only in the 1415 statute.

56. Gli statuti veneziani di Jacopo Tiepolo del 1242 e le low glosse, ed. Cessi, Roberto (Venice, 1938)Google Scholar, book 4, rubric 28: Quod filius natus ante legitimum matrimonium reputetur ut haeres sit in bonis paternis, si pater eius earn legitime accceperit in uxorem, 208.

57. Statuta urbis Ferrariae nuper reformata anno domini MDLXVII (Ferrara, 1567)Google Scholar, rubric 142: Quod legitimati non succedant, fol. 117r. This rule arose, it claimed, “non intendentes propterea ad legitimationem manum porrigere, sed solum de bonis civium et subditorum pro utilitate publica disponere.” That of 1456, published in print in 1476, proclaimed as a rationale that “cum ex lege moisaica vel veteri sancitum sic non erit filius ancille heres cum filio libere: et ut facilius et ardentius studeant omnes ad procreandum sobolem legittimam.” I thank Jane Bestor for sending me a copy of this and the following Perugian text.

58. Statuti di Perugia dell'anno mcccxlii, vol. 1, ed. Azzi, Giustiniano degli (Rome, 1913)Google Scholar, book 2, rubric 37: Che'l pate possa lassare al figliuolo spurio de gle bien suoie, 336-38.

59. Statuti di Arezzo (1327), ed. Camerini, Giulia Marri (Florence, 1946)Google Scholar, book 3, rubric 58: De successione naturalium et spureorum, 170: “et auctoritas interposita per potestatem tali legitimationi valeat et teneat ac si ab apostolica sede vel sacro romano imperio interponeretur, nulla lege vel statuto contradicente.”

60. Niccolai, Franco, La formazione del diritto successorio negli statuti comunali del territorio lombardo-tosco (Milan, 1940), 153–56.Google Scholar In Genoa the bastard's mother, if still alive, could take one-third of what the bastard owned.

61. Statuta antiquissima Saone (1345), vol. 2, ed. Balletto, Laura (Genoa, 1971), 184.Google Scholar

62. Cf. Mayali, Laurent, Droit savant et coutumes: L'exclusion des filles dotées, xiieme-xveme siècles, Ius Commune, Sonderhefte: Studien zur Europäischen Rechtsgeschichte 33 (Frankfurt, 1987)Google Scholar, esp. 66-74, 85-86.

63. Vat. Lat. 11605, fols. 203rb-208va. This is a set of four consilia, the last, not discussed here, having no attributed author.

64. Indeed, at the end he indicates an uncertainty about the facts (fol. 204vb): “Hec scribo iuxta punctum et casum transmissum positum supra in principio. Si autem alique essent in testamento scripta que haberent hiis repugnare me excusatum debet unusquisque habere propter ignorantiam facti.”

65. Ibid., fol. 203va: “quia naturalibus regulariter porte successionis ab intestato sunt clause.”

66. Ibid., fol. 204ra.

67. Ibid., fol. 204va-vb.

68. Ibid., fols. 204vb-205vb, which clearly considers the consilium as something before his reader (e.g., “adhuc non recedo a primo consultis”).

69. Vat. Lat. 11605, fol. 205ra: “Respondeo quod hoc dictum nulla probatur lege vel ratione.”

70. Ibid., fol. 205va.

71. Ibid., fol. 205va: “Et quod dominus Baldus dicit quod pater videtur in casu nostro huic legittimacioni consensisse et earn voluisse eo ipso quod illos instituit et substituit ut sic implicite videatur voluisse quicquid illud est necesse ar. eius qui servum suum instituit quia et libertatem dare videtur ut 1. cum quidam C. de necessariis servis [C. 6.27.4]. Certe hoc puto salva eius reverentia male dictum quia simile non est bonum, nam datio libertatis dependet a testatore, non legittimatio filii. Item si illud favore libertatis noviter fuit inventum quod prius non erat sequitur quod ad alia non est extendendum ut ff. de legi. I. ius singulare [D. 1.3.16] et ff. ad muni. 1. i in fi. [D. 50.1.1], Preterea consensus paternus non potest dici affuisse actui quem nunquam cogitavit et qui non fit a lege propter actum quem pater fecisset sed ab homine preter paternum cogitatum et preter eius factum.”

72. Fols. 205vb-206vb. Fol. 205vb: “Et sic patet quod de iure substitutio facta de dicto Dionigio non procedit in aliquo casu, sed circa personam istius facit dubium statutum civitatis pistorii per quod disponitur quod filiis istis spuriis possit relinqui. Cui respondetur per decisionem plurium doctorum disputantium istam questionem, videlicet an per statutum possit dispensari quod filio spurio possit relinqui et quod possit succedere qui determinaverunt quod non, ut fuit dominus Petrus de Cornetis dominus Recuperus de Sancto Miniate de quibus Bartolus facit mentionem et ab hoc ipse non discedit.”

73. Pietro d'Ancarano to c. Quia ingredientibus (X. 3.26.2), ed. cit., p. 221a, also mentioned this consilium, but he presented it as concerned with succession by a spurius's legitimate son.

74. Ibid., fols. 206vb-208va, which has no attribution of authorship.

75. Ibid., fols. 207ra-b.

76. Ibid., fols. 208ra-b: “Si autem aliquod statutum aliter disponens extaret tune quo ad bona existentia in loco dicti statuti prout est in civitate Pistorii, quod statutum disponit quod tales naturales ab intestato succedant patri suo in tertia parte et ab intestato debeant predicti patrui et dictus Benedictus dictam hereditatem dicti Zerii adire pro portionibus supra dictis eos et quemlibet eorum tangentibus quod statutum de iure valet et tenet saltern quo ad naturales filios cum lex totaliter non prohibeat eos succedere nee ipsos odibiles ita habeat ut spurios ergo etc.”

77. Archivio di Stato, Florence [hereafter ASF], Catasto 72, fol. 252r-v. Scolaio owned land adjacent to one of these poderi and was listed as owing 34 lire to the boys, as did another relative, Matteo di Paolo Covoni. Palla was listed as fifteen years of age.

78. Biblioteca Nazionale Centrale, Florence, Panciatichiano 139, fols. 127r-132v.

79. Ibid., fol. 127v.

80. Ibid., fol. 128r: “Sed tamen vidi contrarium consultum et quasi per omnes doc. huius civitatis non sunt iiii anni elapxi, et fuerunt omnes patres mei inter quos fuit primus d. Bernardus d. Johannis de Buongirolamis et descripxit ampliando corroborando d. Petrus advocatus florentinus et d. Thome de Salvectis et alii plures et etiam alii doc. Ytalie, et moti sunt principaliter per tex. ubi dicunt esse casum in dicto § filium vero in aut. qui. mo. na. effi. sui coll. vi<i> [A. 7.1.4], ubi patet quod inducto nil novi circa successiones active hoc est quod quis succedat alteri eodem modo intelligitur dispositum et passive hoc est quod succedatur illi, et sic cum sit inductum per statutum ut bastardis succedatur per coniunctos eodem modo videtur inductum ut ipsi coniuncti succedantur ipsis bastardis.”

81. Kuehn, Law, Family, and Women, chap. 10.

82. Ibid., fol. 128v: “Nee habet obstare quod no. Bal. ibi in pe. q. dum vult statutum quod soror non subcedat fratri quod tamen frater succedit sorori et probat per ilium tex. et quod ibi recitatur de media iurisprudentia, et sic licet statutum velit subcedi ipsis bastardis non tamen videtur velle ut et ipsi succedant aliis ne sit multiplicata inconveniens. Nam advertendum et in hoc consistit difficultas huius articuli quia in doctrina Bal. est dare diversam rationem quia illud statutum quod soror non succedat fratri videtur habere in se illam rationem ut familiariter salva sit dignitas. Sed in proposito casu non potest considerari ratio diversitatis in ipso statuto. Nam statutum prefatum quod vocavit ad subcessionem bastardorum non habuit rationem considerationis cippi domus, sed tantum consideravit naturalitatem quod patet quia vocavit ad successionem bastardorum etiam ex coniunctiis ex femina, dum dixit per illos qui coniuncti essent bastardis ex linea masculina vel feminina seu paterna vel materna. Unde cessat consideratio conservationis cippi domus, cum tractetur de linea feminina et materna. Consideravit ergo naturalitatem statutum et ipsam naturam in coniunctionibus que est etiam in servis ut patet de servili cognatione, quod expresse ostenditur per verba statuti dum subditur per inde ac si bastardi legitime nati essent, et dum subditur quod inter illos servetur ille ordo et ilia prerogativa qui servaretur si illi bastardi legitime nati essent. Et propterea cum statutum videatur redire ad naturam primevam bastardi sint communis nature cum aliis et ab aliis non different.”

83. Ibid., fol. 130r-v: “Iste autem testator non consuluit peritiores, nam si consuluisset quilibet etiam minimus iuris consulens ei dixisset quod frater poterat ei instituere et relinquere.”

84. Ibid., fol. 131r-v.

85. ASF, Carte strozziane, 3rd ser., 41/5, fols. 1r-23v.

86. Ibid., fol. 8v.

87. Ibid., fol. 11v.

88. Ibid., fols. 2v and 11v-12r: “nee illud probat decisio rotte quia ilia loquitur in emancipatione que iure est actus patris et in qua pater plurimum disponit. Nos autem sumus in legitimatione que non est actus patris sed principis et potest fieri absente et ignorante patre, dummodo etiam ex intervallo ratum habeat ut tradit Bar. et scribentes post eum in 1. gallus § et quid si tantum ff. de lib. et postu. [D. 28.2.29,5], ne mirum ergo si in emancipatione requiritur actus patris cum pater sit qui disponat et iudex tantum autoritur ad dispositionem patris: secus in legiptimatione in qua actus patris, id est consensus, accessoria venit ad actum principis, nee magis dicitur agitur pater quam filius, immo in casu nostro debuit adiri iudex filii, qui films fuit qui legiptimationem postulavit, ut constat ex tenore privilegii.”

89. Ibid., fols. 16v-17r.

90. Ibid., fol. 19r.

91. Ibid., fol. 21r: “Secunda conclusio quod licet qui petit legitimari non narret plene omnes delectus suos, si tamen ex clausula non obstantium apparet de mente legiptimantis quod voluit legitimare etiam si paterentur maiores defectus.…”

92. Ibid., fol. 21v.

93. Ibid., fol. 22v: “dittam legitimationem validam esse et propterea partes domini capitanei esse in presumptiando inter dictas partes hoc modo, videlicet: dictum Franciscum absolvendo a petitis et imponendo dicto ser Aloisio dicto nomine perpetuum silentium super dicta hereditate dicti d. Andree ex causa successionis ab intestato et absolvere partes ab expensis propter istam causam Htigandi resultante ex variis oppynionibus doc. et ex consiliis pro utraque parte in causa productis. … Et non obstat statutum dicte terre quo dicitur disponi quod victus victori in expensis condepnetur, quia debet intelligi secundum ius comune.”

94. ASF, Carte strozziane, 3rd ser., 41/14, fols. 607r-621v. Notes for allegationes by Strozzi in this case are in 41/10, fols. 298v-301r.

95. Ibid., fol. 607v: “tune agnati persone defuncti usque in tertium gradum secundum ius canonicum numeratum excludant omnes cognatos defunte persone cuiuscunque gradus et sexus existente licet defunto proximiores sint in gradu.”

96. Ibid., fol. 614r-v. In addition to Tartagni he cited Bartolo, Baldo, Angelo, Giovanni da Imola, Federigo da Siena, Jacopo Bottrigari, Recupero da San Miniato, Paolo di Eleazari, Pietro d'Ancarano, Bartolomeo Sozzini, Baldo Bartolini. “Et ita per predicta fuit etiam decisum et conclusum per tres excellentes advocatos florentinos in contingentia facta, scilicet per d. Bernardum de Bongirolamis, d. Angelum de Nicholinis, et d. Antonium de Malegonellis, quibus fuit commissa decidenda causa predicta, super qua consulerant dominus Alex., d. Baldus, et d. Bartholomeus in qua disputabatur de quadam legiptimatione facta de quodam cive Serzanensi, non facta mentione de statuto Serzanensi disponente quod spureis possit relinqui usque in quartam partem.”

97. Ibid., fols. 616v-617r.

98. Ibid., fol. 620v, where he also said that Giovanbatista da San Severino was so taken with the beauty of this conclusion “quod nunquam voluit consulere pro opinione contraria.”

99. See Kuehn, Law, Family, and Women, for a detailed treatment of these matters. For one example, see Kuehn, “Inheritance and Identity in Early Renaissance Florence: The Estate of Paliano di Falco,” in Culture and Self in Renaissance Florence, ed. William Connell (forthcoming).

100. Molho, Anthony, Marriage Alliance in Late Medieval Florence (Cambridge, MA, 1994), 334.Google Scholar