1 Casimir, Rommert, ‘Opbouw’, De Opbouw. Democratisch tijdschrift (1918) 1, pp. 1–16.Google Scholar R. Casimir was one of the pioneers of professional pedagogy in the Netherlands. He was the father of physicist Hendrik Casimir. Opbouw means ‘construction’, with a distinct positive connotation: building something good or beautiful.

2 Casimir, op. cit. (1), p. 3: ‘Zie ik goed, dan gaan wij na bitter geproefd te hebben, hoezeer het leven gebroken is, den tijd tegemoet, dat wij in onze daden, in onze instellingen, in onze wetenschappelijke en artistieke uitingen weer getuigenis willen afleggen van de nimmer ondergegane, maar nu sterk oplevende begeerte, de eenheid te zoeken.’

3 Cf. Rommert Casimir, ‘De geestelijke constitutie van den mensch’, in idem, De toekomst der maatschappij. Negen voordrachten, gehouden voor de ‘Amsterdamsche studenten vereeniging voor sociale leezingen’, Amsterdam: Wereldbibliotheek, 1917, pp. 77–116.

4 Rommert Casimir, Het Nederlandsch Lyceum van 1909 tot 1934, Groningen: s.n., 1934.

5 de Vooys, Isaäc, ‘De economische taak van den ingenieur na den oorlog’, De Ingenieur (1917) 32, pp. 598–611Google Scholar, esp. pp. 604–605. See also idem, Techniek en maatschappij, Amsterdam: Van Kampen, c.1920; and idem, Socialisatieproblemen van arbeid en gemeenschap, Amsterdam: Maatschappij voor goede en goedkope lectuur, 1920, esp. pp. 66–67.

6 Turner, Frank, ‘Public science in Britain 1880–1919’, Isis (1980) 71, pp. 589–608.Google Scholar

7 See, for example, Jeffrey Herf, Reactionary Modernism: Technology, Culture, and Politics in Weimar and the Third Reich, Cambridge: Cambridge University Press, 1984; Galison, Peter, ‘Aufbau/Bauhaus: logical positivism and architectural modernism’, Critical Inquiry (1990) 16, pp. 709–752CrossRefGoogle Scholar; Anne Harrington, Reenchanted Science: Holism in German Culture from Wilhelm II to Hitler, Princeton: Princeton University Press, 1996; Roy MacLeod (ed.), Public Science and Public Policy in Victorian England, Aldershot: Ashgate, 1996; Rohkraemer, Thomas, ‘Antimodernism, reactionary modernism and National Socialism: technocratic tendencies in Germany, 1890–1945’, Contemporary European History (1999) 8, pp. 29–50CrossRefGoogle Scholar; Anna-K. Mayer, ‘“A combative sense of duty”: Englishness and the scientists’, in Christopher Lawrence and Anna-K. Mayer (eds.), Regenerating England: Science, Medicine and Culture in Inter-war Britain, Amsterdam: Rodopi, 2000, pp. 67–106; idem, ‘Reluctant technocrats: science promotion in the neglect-of-science debate of 1916–1918’, History of Science (2005) 43, pp. 139–159.

8 Harrington, op. cit. (7), pp. xx–xxi.

9 Henk Klomp, De relativiteitstheorie in Nederland. Breekijzer voor democratisering in het interbellum, Utrecht: Epsilon, 1997; Gerard Alberts, Jaren van berekening. Toepassingsgerichte initiatieven in de Nederlandse wiskundebeoefening 1945–1960, Amsterdam: Amsterdam University Press, 1998; Somsen, Geert, ‘Value-laden science: Jan Burgers and scientific politics in the Netherlands’, Minerva (2008) 46, pp. 231–245.CrossRefGoogle Scholar See also Klaas van Berkel, ‘Wetenschap en wijsbegeerte in het werk van Jacob Clay’, in idem, Citaten uit het boek der natuur, Amsterdam: Bert Bakker, 1998, pp. 241–263; Geert Somsen (ed.), De doorbraak van de experts: wetenschap en maatschappelijke vernieuwing rond 1945, special issue of Gewina (2001); Frans van Lunteren, Bert Theunissen and Rienk Vermij (eds.), De opmars van deskundigen. Souffleurs van de samenleving, Amsterdam: Amsterdam University Press, 2002; de Jong, Kai and van Lunteren, Frans, ‘Fokkers “greep in de verte”. Nederlandse fysica en filosofie in het interbellum’, Gewina (2003) 26, pp. 1–21Google Scholar; Peter Baggen, J. Faber and Ernst Homburg, ‘Opkomst van een kennismaatschappij’, in J.W. Schot et al. (eds.), Techniek in Nederland in de twintigste eeuw vol. VII: Techniek en modernisering: balans van de twintigste eeuw, Zutphen: Walburg Pers, 2003, pp. 141–173; Frans van Lunteren, ‘Uit de ivoren toren: Nederlandse natuurwetenschappers in het Interbellum’, inaugural lecture, Vrije Universiteit Amsterdam, 2003; David Baneke, Synthetisch denken. Natuurwetenschappers over hun rol in een moderne maatschappij 1900–1940, Hilversum: Verloren, 2008.

10 Fritz Ringer, The Decline of the German Mandarins: The German Academic community, 1890–1933, Cambridge, MA: Harvard University Press, 1969.

11 Ringer, op. cit. (10), pp. 354 ff.

12 Max Weber, Wissenschaft als Beruf, Munich: Duncker und Humblot, 1919; Cf. Theodore Porter, ‘The death of the object: fin-de-siècle philosophy of physics’, in Dorothy Ross (ed.), Modern Impulses in the Human Sciences, Baltimore: Johns Hopkins University Press, 1994, pp. 128–151.

13 Jonathan Harwood, Styles of Scientific Thought: The German Genetics Community 1900–1933, Chicago: University of Chicago Press, 1993.

14 Cf. Somsen, ‘Value-laden science’, op. cit. (9).

15 Harrington, op. cit. (7).

16 Herf, op. cit. (7).

17 See, for example, Henry Stuart Hughes, Consciousness and Society: The Reconstruction of European Social Thought 1890–1930, New York: Vintage, 1961; John Heilbron, ‘Fin-de-siècle physics’, in Carl Bernhard et al. (eds.), Science, Technology and Society in the Time of Alfred Nobel, Oxford: Pergamon Press, 1981, pp. 51–73; Porter, op. cit. (12); Macleod, Roy, ‘The “bankruptcy of science” debate: the “creed of science and its critics”, 1885–1900’, Science, Technology and the Human Values (1982) 7, pp. 2–15.CrossRefGoogle Scholar On the debates in the Netherlands see De Jong and Van Lunteren, op. cit. (9); and Baneke, op. cit. (9).

18 This movement was first described by contemporaries: de Haan, Johannes Diderik Bierens, ‘Een wijsgeerige beweeging in Nederland’, Tijdschrift voor Wijsbegeerte (1907) 1, pp. 1–23Google Scholar; Arthur de Sopper, Hegel en onze tijd, Leiden: Sijthoff, 1908. Siebe Thissen, De Spinozisten. Wijsgerige beweging in Nederland (1850–1907), Den Haag: Sdu Uitgevers, 2000, has analysed this movement as a revival of Spinozism, but that characterization is both too narrow and too wide. Too narrow, because the wijsgeeren were inspired by many other thinkers besides Spinoza, and too wide, as Thissen's interpretation of Spinozism covers almost any non-orthodox Christian philosophy. Kaat Wils, De omweg van de wetenschap: het positivisme en de Belgische en Nederlandse intellectuele cultuur, 1845–1914, Amsterdam: Amsterdam University Press, 2005, provides a detailed history of positivism and its critics in the Netherlands and Belgium.

19 Ernst Haeckel, De Wereldraadselen (tr. M. Flothuis), Baarn: Hollandia Drukkerij, 1913.

20 Some of the most influential publications on materialism in this period are Abraham Kuyper, ‘Evolutie’, lecture at the Vrije Universiteit Amsterdam, 20 October 1899; cf. van der Wijck, Bernard H.C.K., ‘Een pleidooi voor geestesleven’, Onze Eeuw (1905) 5, pp. 97–150Google Scholar; idem, ‘Hedendaagsch positivisme’, Onze Eeuw (1905) 5, pp. 288–297; Isaac van Dijk, Vota Academica. Overwegingen en wenschen op het gebied van het Hooger onderwijs, Groningen: Noordhoff, 1904; de la Saussaye, Pierre Daniel Chantepie, ‘Geestelijke machten – indrukken, denkbeelden, vragen’, Onze Eeuw (1904) 4, pp. 394–420Google Scholar; idem, ‘Geestelijke machten – het evolutiegeloof’, Onze Eeuw (1905) 5, pp. 193–226.

21 Brunetière, Ferdinand, ‘Après une visite au Vatican’, Revue des deux mondes (1895) 65, pp. 97–118Google Scholar; cf. Macleod, op. cit. (17). See also the literature cited in note 17 above, esp. Stuart Hughes, and Wils, op. cit. (18).

22 Cf. Alex Owen, The Place of Enchantment: British Occultism and the Culture of the Modern, Chicago: University of Chicago Press, 2004; Corinna Treitel, A Science for the Soul: Occultism and the Genesis of the German Modern, Baltimore: Johns Hopkins University Press, 2004. See also Jan Romein, Op het breukvlak van twee eeuwen, Leiden: Brill, 1967.

23 Paul Ziche (ed.), Monismus um 1900: Wissenschaftskultur und Weltanschauung, Berlin: VWB, 2000; Arnher Lenz and Volker Müller (eds.), Darwin, Haeckel und die Folgen: Monismus in Vergangenheit und Gegenwart, Neustadt am Rübenberge: Lenz, 2006.

24 Arend Lijphart, The Politics of Accommodation: Pluralism and Democracy in the Netherlands, Berkeley: University of California Press, 1968, still is a classic study of pillarization. More recent literature includes Johan Blom and Jacobus Talsma (eds.), De verzuiling voorbij: godsdienst, stand en natie in de lange negentiende eeuw, Amsterdam: Het Spinhuis, 2000; and Janneke Adema, ‘Verzuiling als metafoor voor modernisering’, in Madelon de Keizer and Sophie Tates (eds.), Moderniteit. Modernisme en massacultuur in Nederland 1914–1940, Zutphen: Walburg Pers, 2004, pp. 365–383.

25 Jeroen Koch, Abraham Kuyper, een biografie, Amsterdam: Boom, 2006.

26 Ab Flipse, ‘Hier leert de natuur ons zelf den weg’. Een geschiedenis van natuurkunde en sterrenkunde aan de VU, Zoetermeer: Meinema, 2005.

27 Koch, op. cit. (25), p. 428.

28 Van Dijk, op. cit. (20), p. 157: ‘Door levenslange vakstudie is de klankbodem voor het verstaan van de genoemde dingen eenvoudig weggevallen’.

29 Van Dijk, op. cit. (20), pp. 158–159: ‘Nog eens, zoo zouden wij krijgen een geslacht, dat de pijn van de innerlijken groei niet gekend heeft, en dat nu al een heel eind in het leven meent te komen met een behoorlijke ontwikkeling voor het beroep, het vak, moet ik soms zeggen het ambacht, en voorts met een goede spijsvertering, kruimige aardappelen, niet te hooge belastingen, een stijgenden rentestandaard, fraai kristal en tafelzilver, en dan verder vooral geen overdrijving, als wij u bidden mogen!’

30 Gerlof Verwey, Gerard Heymans (1857–1930) en het equilibriummodel. Wetenschappelijke soteriologie in rationeel-harmonische variant, [Best:] Damon, 1998; Douwe Draaisma (ed.), Een laboratorium voor de ziel. Gerard Heymans en het begin van de experimentele psychologie, Landsmeer: Daedalus, 1992.

31 Douwe Draaisma, ‘De witte kraai van Heymans. De Groninger telepathie-experimenten’, in idem, op. cit. (30), pp. 80–95.

32 van der Waals, Johannes Diderik Jr, ‘Over de onderstellingen, die aan een statistische verklaring der natuurwetten ten grondslag liggen’, Tijdschrift voor Wijsbegeerte (1911) 5, pp. 1–18Google Scholar; idem, ‘Over de causaliteitstheorie van Hamilton-Heymans’, Tijdschrift voor Wijsbegeerte (1917) 11, pp. 295–314; Jacob Clay, Schets eener kritische geschiedenis van het begrip natuurwet in de nieuwere wijsbegeerte, Leiden: Brill, 1915; Philip Kohnstamm, ‘Transcendenteel idealisme’, inaugural lecture, Amsterdam, 21 January 1907; idem, Determinisme en natuurwetenschap, inaugural lecture, Amsterdam, 26 October 1908; idem, Over natuurwetten, wetmatigheid en determinisme, Haarlem: Bohn, 1921. See also Klomp, op. cit. (9).

33 Kohnstamm, Determinisme en natuurwetenschap, op. cit. (32); and idem, Over natuurwetten, op. cit. (32).

34 MacLeod, op. cit. (17).

35 The term ‘second golden age’ refers to the first ‘golden age’ in the seventeenth century, the time of Huygens, Van Leeuwenhoek, Stevin and Swammerdam. Bastiaan Willink, De tweede gouden eeuw. Nederland en de Nobelprijzen voor natuurwetenschappen 1870–1940, Amsterdam: Amsterdam University Press, 1998; Bert Theunissen and Henk Klomp, ‘H.A. Lorentz’ visie op wetenschap', Gewina (1998) 21, pp. 1–14; Klaas van Berkel (ed.), De Akademie en de Tweede Gouden Eeuw, Amsterdam: KNAW, 2004.

36 Baneke, op. cit. (9), pp. 169–185.

37 Willem Otterspeer, Bolland. Een biografie, Amsterdam: Bert Bakker, 1995.

38 Johannes Fontijn, Tweespalt. Het leven van Frederik van Eeden tot 1901, Amsterdam: Querido, 1990; and idem, Trots verbrijzeld. Het leven van Frederik van Eeden vanaf 1901, Amsterdam: Querido, 1996; Heinrich Walter Schmitz, De Hollandse significa. Een reconstructie van de geschiedenis van 1892 tot 1926 (tr. J. Van Nieuwstadt), Assen: Van Gorcum, 1990; Dirk van Dalen, L.E.J. Brouwer, 1881–1966: een biografie. Het heldere licht van de wiskunde, Amsterdam: Bert Bakker, 2001.

39 Felix Ortt, Inleiding tot het Pneumat-Energetisch Monisme. Een beschouwing over God, de Wereld, het Leven, Mensch en Maatschappij, van uit het standpunt der Natuurwetenschap, 's-Gravenhage: Nijhoff, 1917.

40 On holism in biology see Garland Allan, Life Science in the Twentieth Century, Cambridge: Cambridge University Press, 1978, pp. 103–106; Bert Theunissen, ‘Jan Boeke en de harmonie van het organisme. Een case-study van de totaliteitsidee in de twintigste-eeuwse Nederlandse biologie’, Tijdschrift voor de Geschiedenis der Geneeskunde, Natuurwetenschappen, Wiskunde en Techniek (1988) 11, pp. 58–74; Bert Theunissen and Rob Visser, De Wetten van het Leven. Historische grondslagen van de biologie 1750–1950, Baarn: Ambo, 1996, pp. 183–197. See also Harrington, op. cit. (7).

41 Buytendijk, Frederik J.J., ‘J. von Uexküll's werk’, Vakblad voor Biologen (1921–1922) 3, pp. 1–8Google Scholar, 8: ‘Wij dreigen te verdrinken in een onnoemelijk z.g. feitenmateriaal. Wetenschap beoefenen wordt meer en meer uitsluitend een moeizaam uitvoeren van detailonderzoekingen. Hoe waardevol ook, naast de analyse moet de synthese staan, en zonder een algemeene conceptie is ook een goede analyse onmogelijk. Met name dreigt den bioloog het gevaar, dat hij aan de levende organismen vragen stelt, waar niet zij, maar hunne levenlooze deelen slechts op kunnen antwoorden, en deze antwoorden dan als “uitingen van het leven” opvat.’

42 Forman, Paul, ‘Weimar culture, causality and quantum theory, 1918–1927: adaptation by German physicists and mathematicians to a hostile intellectual environment’, Historical Studies in the Physical Sciences (1971) 3, pp. 1–115.CrossRefGoogle Scholar

43 Staley, Richard, ‘The fin de siècle thesis’, Berichte zur Wissenschaftsgeschichte (2008) 31, pp. 311–330CrossRefGoogle ScholarPubMed; cf. Heilbron, op. cit. (17).

44 Hull, Andrew, ‘War of words: the public science of the British scientific community and the origins of the Department of Scientific and Industrial Research, 1914–16’, BJHS (1999) 32, pp. 461–481CrossRefGoogle Scholar; Roy MacLeod, The ‘Creed of Science’ in Victorian England, Aldershot: Ashgate, Variorum 2000, pp. xii–xiii; MacLeod, op. cit. (17).

45 Willem Otterspeer and Joke Schuller tot Peursum-Meijer, Wetenschap en wereldvrede. De Koninklijke Akademie van Wetenschappen en het herstel van de internationale wetenschap tijdens het Interbellum, Amsterdam: KNAW, 1997; Geert Somsen, ‘Imagining community – Pieter Eijkman's World Capital of Science’, in Mary Kemperink and Leonieke Vermeer (eds.), Utopianism and the Sciences, 1880–1930, forthcoming.

46 Klomp, op. cit. (9); and Marijn Hollestelle, ‘“Beperkte spontaniteit”. Leven en werk van Philip Kohnstamm’, MSc thesis, Utrecht University, 2004.

47 Encyclopaedisch handboek van het moderne denken, 2 vols., Arnhem: Van Loghum Slaterus, 1931.

48 Martin Klein, Paul Ehrenfest, vol. 1: The Making of a Theoretical Physicist, Amsterdam, North-Holland, 1970, pp. 203 ff.; Frans van Lunteren, ‘Paul Ehrenfest: de Leidse onderzoekschool van een fysicus in diaspora’, unpublished paper, 2003.

49 Peter Bowler, Reconciling Science and Religion: The Debate in Early Twentieth-Century Britain, Chicago: University of Chicago Press, 2001, p. 3.

50 Bowler, op. cit. (49), p. 24; cf. Mayer, ‘A combative sense of duty’, op. cit. (7).

51 Anthonius de Jonge, Crisis en critiek der democratie, Assen: Van Gorcum, 1968, is still a classic study. For a contemporary analysis see Willem Bonger, Problemen der democratie. Een sociologische en psychologische studie, Groningen and Batavia: Noordhoff, 1934.

52 Henriette Roland Holst, De krisis der Westerse kultuur, Arnhem: Van Loghum Slaterus, 1933; Johan Huizinga, In de schaduwen van morgen. Een diagnose van het geestelijk leiden van onzen tijd, Haarlem: Tjeenk Willink, 1935. On Dutch cultural pessimism see Remieg Aerts and Klaas van Berkel (eds.), De pijn van Prometheus. Essays over cultuurkritiek en cultuurpessimisme, Groningen: Historische Uitgeverij, 1996.

53 Brochure ter aankondiging van de oprichting van Synthese, maandblad voor het geestesleven van onzen tijd, 1937.

54 Mayer, ‘Reluctant technocrats’, op. cit. (7).

55 Nicola Postma and Pieter Smit (eds.), Hermann Jacques Jordan (1877–1943) Nederlands eerste vergelijkend fysioloog, Nijmegen: KUN, 1980; Visser, Rob, ‘De Utrechtse zoölogie rond 1900: van morfologie naar vergelijkende fysiologie’, Tijdschrift voor de Geschiedenis der Geneeskunde, Natuurwetenschappen, Wiskunde en Techniek (1984) 7, pp. 49–59Google Scholar; Baneke, op. cit. (9).

56 Jordan summarized his thought in Hermann Jordan, De causale verklaring van het leven. Haar invloed op het godsdienstig en wijsgerig denken, Amsterdam: Noord-Hollandsche Uitgevers, 1940. It was the result of ideas he developed in many publications in the 1920s and 1930s.

57 Jordan, op. cit. (56), 107 ff., and idem, ‘Over de kentheoretische beteekenis van het instinct bij dieren, vooral bij gelede dieren, en hun verhouding tot menschelijke vermogens’, De Smidse, Maandblad voor Moderne Religie en Humanistische Cultuur (1927) 2, pp. 5–16.

58 For example Hermann Jordan, ‘Inleiding’, in Anton Portielje and R. Joosten-Chotzen (eds.), De natuur in de montessorischool, Amsterdam: Nederlandse Keurboekerij, 1932, pp. 5–6; and idem, ‘Het woord in het Montessori-onderwijs’, Montessori-opvoeding. Orgaan van de Nederlandse Montessori-vereeniging (1936) 16, pp. 58–61.

59 Jordan, Hermann, ‘De beteekenis van het onderwijs in de biologie voor de beschaving en voor het denken’, Paedagogische studieen. Maandblad voor onderwijs en opvoeding (1933) 14, pp. 140–148Google Scholar; idem, De beteekenis van het onderwijs ten opzichte van het vredesvraagstuk, Amsterdam: s.n., 1936; and idem, op. cit. (56).

60 Somsen, ‘Value-laden science’, op. cit. (9).

61 Bowler, op. cit. (49), Chapter 2; Gary Werskey, The Visible College: The Collective Biography of British Scientific Socialists of the 1930's, New York: Holt, Rinehart and Winston, 1979.

62 Eugène van der Lely, Arbeidsorganisatie, technocratie, welvaart, Assen: Van Gorkcum, 1933. On the history of ‘technocracy’ and its various meanings see Jacobus A.A. van Doorn, ‘Corporatisme en technocratie. Een verwaarloosde polariteit in de Nederlandse politiek’, Beleid en Maatschappij (1981), pp. 134–149; Harry Lintsen, Ingenieur van beroep. Historie, praktijk, macht en opvattingen van ingenieurs in Nederland, Den Haag: Ingenieurspers, 1985, p. 163; Theodore Porter, Trust in Numbers: The Pursuit of Objectivity in Science and Public Life, Princeton: Princeton University Press, 1995, p. 114; Mayer, ‘Reluctant technocrats’, op. cit. (7). I use the word in a fairly broad meaning of political leadership by experts, especially scientists and engineers.

63 Dick van Lente and Johan Schot, ‘Techniek als politiek: ingenieurs en de vormgeving van de Nederlandse samenleving’, in Johan Schot et al., eds., Techniek in Nederland in de twintigste eeuw, Zutphen: Walburg Pers, 1998–2002, vol. 7, pp. 197–231.

64 Cf. the ‘neglect of science’ debate in Britain, 1916–1918: Mayer, ‘Reluctant technocrats’, op. cit. (7).

65 Isaäc de Vooys, Socialisatieproblemen van arbeid en gemeenschap, Amsterdam: Maatschappij voor goede en goedkope lectuur, 1920; and idem, Technisch-economische beschouwingen over het crisisvraagstuk, ['s-Gravenhage], 1932; cf. Hendrick Prins, Wetenschappelijke grondslagen der technocratie, Amsterdam: Scheltema & Holkema, 1939.

66 Somsen, De doorbraak van de experts, op. cit. (9); Van Lunteren, Theunissen and Vermij, op. cit. (9).

67 Both Bildung and Tatkraft were widely used terms in this period, but the combination of the two words in this way is mine.

68 Isaäc de Vooys, Techniek en maatschappij, Amsterdam: s.n., c.1920. Note that this was before Hoover became president. See also Baneke, op. cit. (9), Chapter 4.

69 Henk Muntjewerff, ‘Tussen kapitaal en arbeid. Momenten uit het openbare leven van de dichter-ingenieur, Isaäc Pieter de Vooys (1875–1955)’, Jaarboek van de Geschied- en Oudheidkundige Kring van Stad en Land van Breda ‘De Oranjeboom’ (1997) 50, pp. 174–218.

70 De Vooys, op. cit. (68), and idem, Technisch-economische beschouwingen, op. cit. (65), p. 2.

71 See for example, De Vooys, Socialisatieproblemen van arbeid en gemeenschap, op. cit. (65); and idem, In het midden van Verwey's dichterschap, Santpoort: Uitgeverij voorheen C.A. Mees, 1941.

72 Alberts, op. cit. (9), p. 103.

73 Gerard Nederhorst, ‘Het Plan van de Arbeid’, in idem, Het eerste jaarboek voor het democratisch socialisme, Amsterdam: De Arbeiderspers, 1979; Van Lente and Schot, op. cit. (63).

74 Faust I, 1237. This line is quoted in, for example, Jordan, ‘Inleiding’, op. cit. 1932 (58), pp. 5–6; and Kohnstamm, ‘Transcendenteel idealisme’, op. cit. 1907 (32), p. 7.

75 Baneke, op. cit. (9) esp. Chapter 3; see also Lodewijk Palm, Geert Vanpaemel and Frans van Lunteren (eds.), De toga om de Wetenschap. Ontwikkelingen in het hoger onderwijs in de Geneeskunde, Natuurwetenschappen en Techniek in België en Nederland (1850–1940), special issue of Gewina (1993).

76 Jan van der Haar and M.E. de Ruiter, De geschiedenis van de Landbouwuniversiteit Wageningen I: van school naar hogeschool, 1873–1945, Wageningen: LUW, 1993.

77 Harro Maat, Science Cultivating Practice: A History of Agricultural Science in the Netherlands and Its Colonies, 1863–1986, Dordrecht: Kluwer, 2001, pp. 211–213; Jonathan Harwood, Technology's Dilemma: Agricultural Colleges between Science and Practice in Germany, 1860–1934, Oxford: Lang, 2005, p. 17.

78 Han Heijmans, Wetenschap tussen universiteit en industrie: de experimentele natuurkunde in Utrecht onder W.H. Julius en L.S. Ornstein 1896–1940, Rotterdam: Erasmus Publishing, 1994.

79 Hugo Kruyt, Hooge school en maatschappij, Amsterdam: Paris, 1931; Geert Somsen, ‘Wetenschappelijk onderzoek en algemeen belang’. De chemie van H.R. Kruyt (1882–1959), Delft: Delft University Press, 1998; van Berkel, Klaas, ‘Amerikanisering van de Nederlandse universiteit? De chemicus H.R. Kruyt over Hoogeschool en Maatschappij (1931)’, Tijdschrift voor de Geschiedenis der Geneeskunde, Natuurwetenschappen, Wiskunde en Techniek (1989) 12, pp. 198–225.Google Scholar

80 Het universiteitsvraagstuk. Verslagboek van de conferentie te Woudschoten 21, 22 en 23 februari 1936, Utrecht: Dekker & Van de Vegt, 1936.

81 De toekomst der academisch gegradueerden. Rapport van de commissie ter bestudeering van de toenemende bevolking van universiteiten en hoogescholen en de werkgelegenheid voor academisch gevormden, Groningen and Batavia: Noordhoff, 1936.

82 William McGucken, Scientists, Society, and State: The Social Relations of Science Movement in Great Britain 1931–1947, Columbus: Ohio State University Press, 1984.

83 Sjoerd Hofstra, De sociale aspecten van kennis en wetenschap, Amsterdam: Scheltema & Holkema, 1937; Herman Noordegraaf, ‘Hofstra, Sjoerd (1898–1983)’, in Biografisch Woordenboek van Nederland, vol. 5, Den Haag: ING, 2002.

84 Somsen, ‘Value-laden science’, op. cit. (9); Fons Alkemade, ‘Biography’, in F.T.M. Nieuwstadt and Jacob Steketee (eds.), Selected Papers of J.M. Burgers, Dordrecht: Kluwer, 1995, pp. xi–xcii; Adriaan Fokker and Hugo Kruyt (eds.), De betekenis en de rol der wetenschap in de maatschappij. Zaterdagmiddagvoordrachten in Teyler's Stichting te Haarlem op 18 en 25 november, 2 december 1939, 's-Gravenhage: Nijhoff, 1940. See also Leo Molenaar, ‘Wij kunnen het niet langer aan de politici overlaten’. De geschiedenis van het Verbond van Wetenschappelijke Onderzoekers 1946–1980, Delft: Elmar, 1994.

85 [Hendrik Antoon Lorentz], Mededelingen betreffende de Wetenschappelijke Commissie van Advies en Onderzoek in het belang van Volkswelvaart en Weerbaarheid, [Amsterdam: Van Rossen], 1918–1919; Baggen, Faber and Homburg, op. cit. (9).

86 Madelon de Keizer, De gijzelaars van Sint Michielsgestel. Een elite-beraad in oorlogstijd, Alphen aan den Rijn: Sijthoff, 1979; Somsen, De doorbraak van de experts, op. cit. (9); idem, ‘Value-laden science’, op. cit. (9).

87 Somsen, De doorbraak van de experts, op. cit. (9); idem, ‘Value-laden science’, op. cit. (9).

88 Somsen, ‘Value-laden science’, op. cit. (9), p. 243; cf. Galison, op. cit. (7).

89 Galison, op. cit. (7), pp. 750–751.

90 Willem Schermerhorn, Mensch – Techniek – Arbeid, Utrecht: Vrijzinnig Christelijke Jeugd Centrale, 1933.

91 Somsen, De doorbraak van de experts, op. cit. (9); Van Lente and Schot, op. cit. (63).

92 Lijphart, op. cit. (24), made this argument. See also Tietje de Vries, Complexe consensus: Amerikaanse en Nederlandse intellectuelen in debat over politiek en cultuur, 1945–1960, Hilversum: Verloren, 1996.

93 De Vries, op. cit. (92); James Kennedy, Nieuw Babylon in aanbouw. Nederland in de jaren zestig, Amsterdam: Boom, 1995; Molenaar, op. cit. (84).

94 Ido Weijers, ‘De binnenhuisarchitecten van de Nederlandse verzorgingsstaat. Menswetenschappers en doorbraak’, Gewina (2001), 196–206; cf. idem, ‘Terug naar het behouden huis. De Utrechtse School en de Nederlandse roman 1945–1955’, dissertation, Erasmus University Rotterdam, 1991; Ruud Abma, ‘Ontmoetingen over de grenzen. Internationale contacten van de Utrechtse School’, in L. Dorsman and P.J. Knegtmans (eds.), Over de grens. Internationale contacten aan Nederlandse universiteiten sedert 1876, Hilversum: Verloren, pp. 141–166.

95 Weijers, ‘Terug naar het behouden huis’, op. cit. (94), p. 19.

96 Cf. Harrington, op. cit. (7), pp. xxii ff.

97 Somsen, ‘Value-laden science’, op. cit. (9).