^{page 377 note 1} This, however, includes the greater part of abbot Wulfric's building, and the tombs of the Saxon archbishops, described in this paper.

^{page 379 note 1} The ground plan of the church of San Vitale at Ravenna (begun by bishop Ecclesius, 526–34) shows a similar circle of eight massive piers with an encircling aisle of eight sides.

^{page 382 note 1} ‘templum suum a fronte diruit … Partem quoque ab occidente oratorii sancte Dei Genetricis cum porticibus quibus circumcingebatur dejecit et inter utramque ecclesiam fratrum cimiterio quod adjacebat purgato. totum spacium ad fabricam corripit. parietes erigit. columnas et arcus componit. Letabatur novo opere Cantia. quamquam monastice habitacioni incongruum fecisset artificum imperitia.’ Lib. ii, cap. iii, Cott. MS. Vesp. B xx, f. 127Google Scholar.

^{page 382 note 2} ‘Hie ut ceteri antecessores ordinatus in suo monasterio. cum in ecclesie sue longius protendente edificium largum extenderet animum. graviter offendebat eum asstans opus impediose productum. offendebatet angustum decrete machine spacium. Terrebat vero Dei Genitricis in abbatem superiorem de prerupta ecclesia sua judicium terrebat de veteri monasterio longa carie consumto ruine periculum. In his angoribus rapitur legatione regia Romam. ad Alexandrum papam. Ibi post regia responsa. Consilium accipit ab ipso papa et benedictionem. de transferendis sanctis. de destruenda et reformanda basilica sua pro suis votis. ac nutu superne largitatis.’ Lib. ii, cap. vi, Ibid. f. 128.

‘Turn abbas fidelis ad tantum tanti viri testimonium obstupescens et gracias agens domum properat. incoatam molem novi operis subvertit. Verum residua pars virginalis oratolii summe Marie ejus impetum morabatur.’ Lib. ii, cap. vii, Ibid. f. 128,

^{page 383 note 1} 'sic itaque predicta ecclesia suis pignoribus evacuata. ad solum evertitur et complanatur. moxque in ipsa fronte arietata nove facies aule erigitur. totumque ilium veteris spacii uterum. cum ampliori capacitate complectitur. In ipso priori atque electissimo loco suo criptam novam altissima Virgo nanciscitur. et Augustini thalamus. et principum apostolorum domus desuper cacuminatur.’ Lib. ii, cap. xvi, Ibid. f. 132.

^{page 383 note 2} ‘Perfecit autem abbas Scotlandus ipsum opus novum incipiendo a supradicto virginis oratorio usque ad porticum Sancti Augustini in qua antiquitus quiescebat.’ Thorn, col. 1790.

^{page 384 note 1} ‘Is inter alia bona quibus totum vitae suae tempus coram Deo et hominibus clarificabat, fecit ecclesiam in orientali parte majoris ecclesiae eidem pene contiguam, eamque in honorem beati Johannis Baptistae solemniter dedicavit. Hanc ecclesiam eo respectu fabricavit: ut baptisteria et examinations judiciorum pro diversis causis constitutorum, quae ad correctionem sceleratorum in ecclesia Dei fieri solent, inibi celebrarentur, et archiepiscoporum corpora in ea sepelirentur: sublata de medio antique consuetudine, qua eatenus tumulari solebant extra civitatem in ecclesia Beatorum Apostolorum Petri et Pauli, ubi posita sunt corpora omnium antecessorum suorum.’ Eadmer, , De Vita Bregwini archiep. Cant, in Wharton, Anglia Sacra, ii, 186Google Scholar.

^{page 384 note 2} Enlart, Camille, Manuel d'archéologie française: architecture religieuse, i (Paris, 1902), 192Google Scholar.

^{page 384 note 3} de Lasteyrie, R., L'Architecture religieuse en France à l'époque romane (Paris, 1912), 280Google Scholar.

^{page 384 note 4} Lasteyrie, op. cit. 130, figs. 112 and 113.

^{page 384 note 5} Mortet, Victor, Recueil de textes relatifs à l'histoire de l'architecture (Paris, 1911), 123–5Google Scholar.

^{page 384 note 6} Lasteyrie, op. cit. fig. 269, p. 276, and Enlart, op. cit. fig. 65, p. 216.

^{page 385 note 1} M. de Lasteyrie (op. cit) gives a plan (fig. 270) and section (fig. 271) of this remarkable building, from drawings published by Dom Plancher in his Histoire de Bonrgogne in 1739–81. See also Histoire de l'église Saint-Bénigne de Dijon, by Chomton, Abbe L. (Dijon, 1900Google Scholar).

^{page 385 note 2} Lasteyrie, op. cit. 277–8, and plan, fig. 272. I am indebted to Mr. Sidney Toy for calling my attention to the Charroux building.

^{page 385 note 3} Plan and description in the volume of the Congrès archéologique de France (Carcassonne and Perpignan), 1906, pp. 54–6Google Scholar.

^{page 385 note 4} L'Église Saint-Léonard et la Chapelle du Se´;pulcre, by Fage, René, in the Bidletin Monumental, lxxvii (1913), pp. 59–72Google Scholar, with plan and section. Plan in Lasteyrie, op. cit. fig. 276, p. 282.

^{page 385 note 5} In the thirteenth-century chronicle of Abingdon abbey, it is recorded of St. Athelwold, a monk of Glastonbury and pupil of St. Dunstan, who was made abbot in the days of King Edred, 947–55, and became bishop of Winchester in 963, on finding that the abbey of Abingdon had been ruined by the Danes, that

Tune coepit sanctus Athelwoldus aedificare ecclesiam hanc habentem formam. Cancellus rotundus erat, ecclesia et rotunda, duplicem habens longitudinem quam cancellus; turris quoque rotunda est (Chronicon Monasterii de Abingdon, ed. Stevenson, J. (R. S.), ii, 277Google Scholar).

This might mean that the church had an apsidal or round-ended presbytery, a nave with central ring of pillars and an encircling aisle of a diameter twice the length of the presbytery, and a dome carried up as a round tower.

Mr. Micklethwaite, whose attention I called to the passage in 1896, thought that it referred to a rebuilding or restoration of the abbey church as founded in 675, described in a previous entry in these words:

Habebat in longitudine c. et xx. pedes et erat rotundum in parte occidentali quam in parte orientali (Chronicon Monasterii de Abingdon).

That is, it had an apse at each end. [See his paper, ‘Something about Saxon Church Building’, in The Archaeological Journal, liii, 296, note 2Google Scholar.]

But in face of the recent discovery of Wulfric's building, it seems possible that Athelwold's may have been similar in plan as regards its round nave and tower.

^{page 387 note 1} ‘Defunctus est autem Deo dilectus pater Augustinus, et positum corpus ejus foras juxta ecclesiam beatorum apostolorum Petri et Pauli, cujus supra meminimus, quia ea necdum fuerat perfecta nee dedicata. Mox vero ut dedicata est intro inlatum et in porticu illius aquilonali decenter sepultum est; in qua etiam sequentium archiepiscoporum omnium sunt corpora tumulata, praeter duorum tantummodo, id est, Theodori et Berctualdi, quorum corpora in ipsa ecclesia posita sunt, eo quod praedicta porticus plura capere nequivit. Habet haec in medio pene sui altare in honore beati papae Gregorii dedicatum, in quo per omne sabbatum a presbytero loci illius agendae eorum solemniter celebrantur.’ Baedae Historiae Ecclesiasticae Gentis Anglorum, lib. ii, cap. iii.

^{page 387 note 2} ‘Solebat antiquitus missa Dei Genetricis cantari solempniter per notam cotidie ad altare ejusdem Dei Genetricis in criptis, usque ad tempora piae memoriae dompni abbatis Nicholai de Spina. Sed ipse, de consensu tocius capituli, illam missam transtulit ad altare sancti Stephani et sanctae Mariae Magdalenae quod est in porticu septentrionali parte navis ecclesiae ubi beatus Augustinus primo sepultus erat et per quingentos annos usque ad suam translacionem ibi quiescebat.’ ed. Henry Bradshaw Society, 1902, i, 144.

^{page 387 note 3} ‘Haec porticus erat in veteri ecclesia ubi nunc est capella beatae virginis.’ W, Thorn, col. 1765.

^{page 389 note 1} 978. ‘Dedicata fuit ista ecclesia a beato Dunstano in honore sanctorum apostolorum Petri et Pauli et sancti Augustini.’ Thorn, col. 1780.

^{page 390 note 1} Vespasian B xx.

^{page 390 note 2} In the prologue to Book I he describes the miracles wrought ‘per hoc fere ab ipsa translatione septennium’, that is, in the seven years following the translation by abbot Wido in 1091, which would give 1097 as the date of his work and that accepted by the Bollandists. ‘Note by the Rev. R. U. Potts.]

^{page 391 note 1} ‘ in occidentali turri monasterii omnia composuit ante sancte Dei Genetricis altare. donee nova ecclesia reedificata. novo reconderentur honore.’ Lib. ii, cap. xiii, ibid. f. 131.

^{page 391 note 2} ‘Totus itaque desiderabilis Adrianus cum saxosa mole sua speciose adornata robustissimis trabibus excipitur. cum dulcimodis laudum organis astra ferientibus effertur. in porticum desiderantissimi patris Augustini gratissimus collega deponitur. et inter beatissimos ipsius consortes. ac juxta primum ejus successorem Laurentium archipresulem sanctissimum condigna sanctitate reconditur.’ Lib. ii, cap. xi, ibid. f. 130 b.

^{page 391 note 1} ‘Nam ubi tante moles lapidum. trabium. tectorumque plumbatorum. que sacrosancta corpora obruerant sunt ablate.J omnes ille illorum sepulchrales edicule cum essent fractiles et lateritie. sed et sculpture et imagines angelice cum dominica majestate super tumbam magnifici Augustini mirifice formate. cunctis miracula Dei acclamantibus illese apparuere.’ Lib. i, cap. iii, ibid. f. 96 b.

‘Restabat interim paries australis qua parte almus Augustinus sacerque Deusdedit quiescebant. Qui tandem multo ariete solutus. dum certo nutu sanctos oppressurus crederetur. protinus inestimabili Dei virtute quasi in saltum excutitur. et ad austrum contra impellentes totus integra soliditate prosternitur.’ Lib. i, cap. iiii, ibid. f. 96 b.

^{page 393 note 2} [f. 101] ‘Pium est etiam posteros audire. quod jam non est videre. qua hie sancti prius requieverint positione. Primus Augustinus sue porticus australe latus possidebat. et sacris vestigiis orientalem maceriam pulsabat. Ab ejus leva primus successor et lateralis Laurentius ut premonstratum est simili spacio protendebatur. tantummodo remotus. quantum loci altare beatissimi auctoris sui Gregorij hinc inde utrumque ascissens occupabat. Cetera pars aquilonalis latitudinis. a sinistra almi Laurentii Adrianum sanctum exceperat. Virgo autem xpi Mildreòa unica patrum gemma, a boreali pariete australi Augustino concordi respondebat regione. quos supra translatos extulimus. Ejus vertici ut beati Augustini. altare astabat. At capiti sacro Laurentii. Mellitus ut proximus successor, in producta ecclesie area imminebat. Mellitus justifluum Justum. secundum suam successionem sibi accommodat ad caput. A Justi vero dextera beatus Honorius successor Justi. a dextra dedit. successionis sue ordine subjungebatur. Is nempe a capite summi Augustini. ejusdem [f. 101 b] australis parietis thorum commeruit. quos tantum medium ostium quo intrabatur discrevit. Sic tamen erant omnia ilia angelorum Dei mausolea distincta. ut transitus haberetur inter singula.’ Lib. i, cap. xvii, ibid. ff. 101, 101 b.

^{page 394 note 1} [f. 101 b] ‘Igitur efferendo bead Laurentii corpore. dum pavimentum quod coram Gregoriano altare inter ipsum et preclarum Augustinum patebat prius evellendum censeretur. quatinus a latere fracta tumba facilior. exitus sancto pararetur. mirum dictu. ferramenta et ingenia omnium, ridebat durities laterum… Tandem rebellis fortitudo crebris ictibus subjicitur. nee tamen munitissimus laterculorum textus solvitur: verum mirabile visu. quasi ligneum tabulatum conclavatum ad spatium ample ianue integer sustollitur. Dumque sic excrustato pavimento evulsa crates erigitur. sepulchralis criptula que coram ipso vel sub ipso altari latebat evulso pariter lapillo violatur. Ita modice foramine facto, protinus ingens vapor, inexperte suavitatis ebulliens. non solum asstantes ut vehemens flatus in faciem percussit. sed et totum claustrum monasterii ac fratres in eo residents nova aromatum virtute perflavit… [f. 102] Sub eodem itaque Gregoriano altare. sacrosancta gleba sepulti ad ipsum orientalem parietem contiguum sicuti Augustini et Laurentii porrigebatur: qui tanquam filius geminorum patrum eque medius. velut utriusque alis fovebatur.’ Lib. i, cap. xviii, ibid. ff. 101 b, 102.

^{page 395 note 1} 'secunda dehinc feria. patente spacio structure navis ecclesie procedit. Fundaturcolumnaspaciosa in aquilonali serie. ipso loco unde opulentissimus thesaurus Augustini corporis assumtus est. Cujus tumbe vel criptule sacratos laterculos. alvo capaci pro sacris pignoribus ilia complectitur. Substrati vero pavimenti cui beatissima gleba incubuit lateres puniceos. nitidos. piano tabulatu contextos et crocea nardo fumantes. certatim excrustantur. et in altari nove porticus beati Gregorii supra memorato reconduntur. Sub his lateribus inventa est terra mundissima. semipedis spissitudine. fundamento quod de pariete veteri Augustiniane porticus prominebat superjecta. Hec quoque terra penetrante lateres Augustini odore mirifica fraglabat suavitate. Quam ad predicti fundamenti silices exhaustam per sacrata busta Laurentii. Melliti ac Justi que ecclesiastice structure persequutionem evaserant. Distribuendam ac servandam censuerunt. Ne vero posteri nostri hi qui fuerint filii dileccionis tanti patris se nescire doleant hactenus descriptum ejus antiqui monumenti locum, notet qui voluerit hanc columnara quam paulo ante designavimus ejus continere latericiam tumbam. numeretque et sciat ab ilia que turri orientali arcuatur terciam.’ Lib. i, cap. xxix, ibid. ff. 108 b, 109.

^{page 398 note 1} For the minute details of the inside of this tomb I am greatly indebted to Mr. Wilfrid J. Hemp, who spent a considerable time within it, examining it and taking the necessary notes and measurements.

^{page 400 note 1} Ch. 53. ‘Septimus quoque Theodorus, Romanae praecellentiae subsecutor egregius, almo Augustino a dextro consepultus est latere, una tantum monasterialis alvi maceria interstite quia nondum atnplificata porticus omnes nequierat suscipere: qua postea dilatata, his sanctis consortibus adjungitur omnibus amandus saeculis Adrianus, ejusdem monasterii abbas clementissimus: … item candidissimum ex Anglis lilium, regia Christi virgo, Mildretha suo candore gratissime illustrat splendida tantorum patrum ornamenta. Horum igitur omnium auctor beatissimus papa Gregorius, habens altare medium velut patricium solium, ipsamque servans Deo dicatam porticum aeterna dilectione circumplectitur non tam funera consepultorum quam triclinia convivantium.’ Migne, , Patrologia Latina, vol. 80, p. 92Google Scholar.