Wprowadzenie

„Słowa stwarzają rzeczywistość”. W tym popularnym powiedzeniu – przypisywanym Paulowi Ricoeurowi – streszczają się podstawy kognitywizmu, nurtu początkowo językoznawczego, a następnie poszerzającego swój zakres jako perspektywy badawczej na inne dyscypliny nauk humanistycznych. To, jak człowiek nazywa zjawiska, jakimi słowami określa innych ludzi, w jaki sposób opisuje zdarzenia, niesie wiele informacji na temat jego obrazu świata – struktury przekonań, za pomocą których porządkuje rzeczywistość. Sposób formułowania wypowiedzi wiele mówi o zasobie lektur osoby mówiącej i o wartościach, jakie mają dla niej znaczenie, a zarazem może mieć wpływ na postrzeganie omawianych tematów przez słuchających danej opinii lub ją czytających. W przypadku tekstów dziennikarskich czy publicystycznych wpływ języka na kształtowanie obrazu świata odbiorców i odbiorczyń jest wyjątkowy. Prasa ma szeroki zasięg, a osoby piszące w niej często uważa się za autorytety w danej dziedzinie; tym łatwiej bezrefleksyjnie przyswoić używane przez nie określenia i idące za nimi niejawne przekonania.

Niniejszy artykuł ma na celu przedstawienie, jak w warszawskiej prasie opisywano w 1933 roku Międzynarodowy Konkurs Tańca Artystycznego, oraz zrekonstruowanie kreowanego przez te opisy obrazu tańca, tancerzy i tancerek pod kątem stosunku piszących do narodowości występujących. W jaki sposób określano „polskość” tańca i osoby go wykonującej? Jakie były kryteria postrzegania narodowości jako polskiej lub niepolskiej? Czy kierowano się deklaracją uczestnika lub uczestniczki konkursu? Czy brano pod uwagę miejsce urodzenia, zamieszkania, kształcenia, kariery scenicznej? Czy używano takiego samego języka do opisu artystów czy artystek krajowych i zagranicznych? Czy publicyści i publicystki pisali we własnym, indywidualnym stylu, czy też ich wybory językowe wiązały się z charakterem gazet, na łamach których ukazywały się teksty? Nie do ustalenia jest, jak daleko sięgały ingerencje redakcji w publikowane artykuły. Można jednak pokusić się o próbę odpowiedzi na powyższe pytania, traktując zachowany materiał jako świadectwo ówczesnego obrazu świata (czy też: ówczesnych obrazów świata), nie tylko tanecznego. Lata 30. XX wieku to w Europie okres politycznej ciszy przed burzą, której zwiastuny na płaszczyźnie społecznej (w tym językowej) wydają się oczywiste dopiero po latach.

Kwerenda prasowa objęła drugi i trzeci kwartał 1933 roku. Z dzienników przebadano tytuły: „Gazeta Polska. Pismo Codzienne” (publikacje: b.a., L., Liń.), „Dobry Wieczór! Kurier Czerwony. Ilustrowane Pismo Codzienne” (b.a., Em. Br., k.b., pop., Rbc., Sz. Ski., Wiech), „Kurier Poranny” (b.a., Jek., K., K.P., M.P., Zastępca, Jan Maklakiewicz, Leon Okręt, Ryszard Ordyński, Feliks Parnell, Mieczysław Sterling).