We use cookies to distinguish you from other users and to provide you with a better experience on our websites. Close this message to accept cookies or find out how to manage your cookie settings.
Published online by Cambridge University Press: 24 September 2012
This paper begins in the year 1569, when a hefty commentary on the Lives of Cornelius Nepos was published in Paris by one of the Royal Professors, Denys Lambin (known to classicists as Lambinus). The event intrigued me for two reasons. Firstly because, in France at that time, history was not a proper subject for professors. A professor could deal in Greek and Latin poetry, in oratory, philosophy, maths or Hebrew, or of course in the degree subjects theology, medicine and law; but history, including ancient history, was mostly a popular interest among the cultured ruling class, who preferred to read it in elegant vernacular versions, like Amyot's Diodorus and Plutarch, not in the dusty didactic form of text and commentary. So why did a professor, famous for his work on poetry and philosophy, suddenly devote himself to Nepos? The second puzzle was that, within weeks of publishing this commentary, Lambinus was violently attacked for it, and came close to losing both his job and his life. How, I wondered, could commenting on Nepos so seriously endanger the health?
1 See Nipperdey's very interesting preface to his edition.
2 Schönberger, O., ‘Cornelius Nepos’ in Das Altertum 16 (1970), 153–63Google Scholar gives a sketch of the polemic.
3 Ancient schoolchildren learnt what history they did from exegesis of the poets and study of historians recognized as literary models. Even the late antique historical epitomes, where we have any indication, are addressed to adults; they needed them precisely because they had had no such teaching at school. Since Nepos does make remarks about his readers (Praef. I XV Epam. 1. I, XVI Pelop. 1. I, XXIV Cato 5), one would expect a reference to their youth if he had had youngsters in mind: nothing suggests it.
4 Cornelius Nepos, ed. P. K. Marshall (1977), reviewed in CR 29 (1979), 55–6.
5 E.g., Clausen, W. V. and Kenney, E. J. (eds), Cambridge History of Classical Literature II (1982), 290–2Google Scholar.
6 Leo, F., Die griechisch-römische Biographie (1901), 193Google Scholar; but Momigliano, A. D., The Development of Greek Biography (1971), 97–8Google Scholar, sounds a note of caution,
7 Geiger, J., Cornelius Nepos and Ancient Politica Biography, Historia Einzelschriften 47 (1985)Google Scholar.
8 De inv. 1. 55–6, 68–70: the case of Epaminondas ‘quae apud Graecos est pervulgata’; but otherwise allusions to Greek history are few: 1. 93, 11. 69–70, 144.
9 Cf. for the moment Nouhaud, M., L'utilisation de l'histoire par les orateurs attiques (1982)Google Scholar. A more selective but very illuminating analysis is offered by Thomas, Rosalind, Oral Tradition and Written Record in Classical Athens (Cambridge, forthcoming)CrossRefGoogle Scholar.
10 Orator 30–1: ‘ecce autem aliqui se Thucydidios esse profitentur: novum quoddam imperitorum et inauditum genus…Quis porro umquam Graecorum rhetorum a Thucydide quicquam duxit?’
11 De orat. 11. 59: ‘haec cum ille dixisset, “quid est” inquit “Catule?” Caesar; “ubi sunt, qui Antonium Graece negant scire? Quot historicos nominavit! Quam scienter, quam proprie de uno quoque dixit!”’
12 pro Sestio 141: ‘Quod si apud Athenienses, homines Graecos, longe a nostrorum hominum gravitate diiunctos, non deerant qui rem publicam contra populi temeritatem defenderent, cum omnes qui ita fecerant e civitate eicerentur; si Themistoclem ilium, conservatorem patriae, non deterruit a re publica defendenda nec Miltiadi calamitas, qui illam civitatem paulo ante servarat, nec Aristidi fuga, qui unus omnium iustissimus fuisse traditur; si postea summi eiusdem civitatis viri, quos nominatim appellari non est necesse, propositis tot exemplis iracundiae levitatisque popularis, tamen suam rem publicam illam defenderunt—quid nos tandem facere debemus, primum in ea civitate nati unde orta mihi gravitas et magnitudo animi videtur, turn in tanta gloria insistentes ut omnia humana leviora videri debeant, deinde ad eam rem publicam tuendam adgressi quae tanta dignitate est, ut eam defendentem occidere <amplius> sit quam oppugnantem rerum potiri?’
13 de finibus II. 67: ‘Ut enim nos ex annalium monimentis testes excitamus eos, quorum omnis vita consumpta est in laboribus gloriosis, qui voluptatis nomen audire non possunt, sic in vestris disputationibus historia muta est. Numquam audivi in Epicuri schola Lycurgum, Solonem, Miltiadem, Themistoclem, Epaminondam nominari, qui in ore sunt ceterorum omnium philosophorum. Nunc vero, quoniam haec nos etiam tractare coepimus, suppeditabit nobis Atticus noster thesauris suis quos et quantos viros! Nonne melius est de his aliquid quam tantis voluminibus de Themista loqui? Sint ista Graecorum; quamquam ab iis philosophiam et omnes ingenuas disciplinas habemus; sed tamen est aliquid quod nobis non liceat, liceat illis.’
14 ad Att. VII. 11.3, VII. 3. 6, IX. 10. 3, X. 8. 7.
15 Since there is evidence that we have both the de ducibus and the Life of Atticus in revised editions (not necessarily simultaneous), neither the parenthesis ‘non est enim celandum’ at Att. 12. 2 (implying a terminus post of c. 35 B.C.) nor the cross-reference at X Dion 3. 2 seem to me strong pegs on which to hang the original order or date of composition of these books of the de viris illustribus; both are just the sort of thing that might well be added in revising. See further n. 20 below.
16 VIII Thras. 2. 4: ‘neque tamen pro opinione Thrasybuli auctae sunt opes: nam iam turn illis temporibus fortius boni pro libertate loquebantur quam pugnabant.’
17 XVII Ages. 4. 1–3: ‘Hic cum iam animo meditaretur proficisci in Persas et ipsum regem adoriri, nuntius ei domo venit ephororum missu, bellum Athenienses et Boeotos indixisse Lacedaemoniis: quare venire ne dubitaret. In hoc non minus eius pietas suspicienda est quam virtus bellica: qui cum victori praeesset exercitui, maximamque haberet fiduciam regni Persarum potiundi, tanta modestia dicto audiens fuit iussis absentium magistratuum, ut si privatus in comitio esset Spartae. Cuius exemplum utinam imperatores nostri sequi voluissent! sed illuc redeamus. Agesilaus opulentissimo regno praeposuit bonam existimationem, multoque gloriosius duxit, si institutis patriae paruisset, quam si bello superasset Asiam.’
18 11 Them. 2. 1–2: ‘praetor a populo factus non solum praesenti bello, sed etiam reliquo tempore ferociorem reddidit civitatem. Nam cum pecunia publica, quae ex metallis redibat, largitione magistratuum quotannis interiret, ille persuasit populo ut ea pecunia classis centum navium aedificaretur.’
19 VIII Thras. I. 1–2: ‘Thrasybulus, Lyci filius, Atheniensis. si per se virtus sine fortuna ponderanda est, dubito an hunc primum omnium ponam. illud sine dubio: neminem huic praefero fide, constantia, magnitudine animi, in patriam amore. nam quod multi voluerunt, paucique potuerunt, ab uno tyranno patriam liberare, huic contigit ut a triginta oppressam tyrannis e servitute in libertatem vindicaret.’
XX Timol. 1. 1: ‘Timoleon, Corinthius. sine dubio magnus omnium iudicio hic vir exstitit. namque huic uni contigit, quod nescio an nulli, ut et patriam, in qua erat natus, oppressam a tyranno liberaret, et a Syracusanis, quibus auxilio erat missus, iam inveteratam servitutem depelleret…’
20 If one takes dates of death, all the Lives (including those of the Syracusan Dion and the Carian Datames) are in correct chronological sequence within ten years (several of the dates are even now uncertain); but Timoleon (d. 337) is put at the end after Eumenes (d. 316) and Phocion (d. 318).
21 5. 2–3: ‘…namque id ut Laphystio et cuivis liceret, se maximos labores summaque adiisse pericula. hanc enim speciem libertatis esse, si omnibus, quod quisque vellet, legibus experiri liceret.“
22 Ad Att. XIV. 9. 2 (17 April 44): ‘o di boni! vivit tyrannis, tyrannus occidit! eius interfecti morte laetamur cuius facta defendimus…’
23 Phil. 1. 1: ‘in quo templo, quantum in me fuit, ieci fundamenta pacis, Atheniensiumque renovavi vetus exemplum; Graecum etiam verbum usurpavi quo turn in sedandis discordiis usa erat civitas ilia, atque omnem memoriam discordiarum oblivione sempiterna delendam censui.’
24 VIII Thras. 3. 2–3: ‘praeclarum hoc quoque Thrasybuli, quod reconciliata pace, cum plurimum in civitate posset, legem tulit, ne quis ante actarum rerum accusaretur neve multaretur, eamque illi oblivionis appellarunt. neque vero hanc tantum ferendam curavit, sed etiam ut valeret effecit.’
25 XX Timol. 1. 3: ‘tantum afuit a societate sceleris, ut antetulerit civium suorum libertatem fratris saluti, et parere legibus quam imperare patriae satius duxerit.’
26 Ibid. 1. 5: ‘hoc praeclarissimum eius factum non pari modo probatum est ab omnibus, nonnulli enim laesam ab eo pietatem putabant et invidia laudem obterebant.’
27 XIII Timoth. 4. 3: ‘Hunc adversus tamen Timotheus postea populi iussu bellum gessit; patriae sanctiora iura quam hospitii esse duxit.’
28 See Bommelaer, J. F., Lysandre de Sparte: histoire et traditions (1981)Google Scholar and Bearzot, C., Focione tra storia e trasfigurazione (1985)Google Scholar. Cf. also the careful distinguishing between public and private campaigning in the life of Chabrias. The consistency of Nepos' attitude makes it unlikely that he merely reproduced that of his sources, which were certainly multiple.
29 XVIII Eum. 8. 1–3: (Antigonus) ‘hiematum copias divisit, non ut voluit, sed ut militum cogebat voluntas. namque ilia phalanx Alexandri Magni, quae Asiam peragrarat deviceratque Persas, inveterata cum gloria tum etiam licentia, non parere se ducibus, sed imperare postulabat, ut nunc veterani faciunt nostri. itaque periculum est ne faciant quod illi fecerunt, sua intemperantia nimiaque licentia ut omnia perdant neque minus eos, cum quibus steterint, quam adversus quos fecerint. quod si quis illorum veteranorum legat facta, paria horum cognoscat, neque rem ullam nisi tempus interesse iudicet. sed ad illos revertar.’ Cf. e.g. Cic., Phil. I. 6 (with Denniston's note), X. 15–16, 18–19. This, and other issues likewise reflected in Cicero's Philippics (see below), suggest a date in the late 40s.
30 XVI Pelop. 1. 3–3: ‘Phoebidas Lacedaemonius cum exercitum Olynthum duceret iterque per Thebas faceret, arcem oppidi, quae Cadmea nominatur, occupavit, impulsu paucorum Thebanorum, qui adversariae factioni quo facilius resisterent, Laconum rebus studebant, idque suo privato, non publico fecit consilio. quo facto eum Lacedaemonii ab exercitu removerunt pecuniaque multarunt, neque eo magis arcem Thebanis reddiderunt, quod susceptis inimicitiis satius ducebant eos obsideri quam liberari. nam post Peloponnesium bellum Athenasque devictas cum Thebanis sibi rem esse existimabant et eos esse solos, qui adversus resistere auderent. hac mente…’
31 Both of Octavian and of D. Brutus: Phil. III. 3–5, 12, 14, V. 3, 28.
32 XV Epam. 7. I: ‘Fuisse patientem suorumque iniurias ferentem civium, quod se patriae irasci nefas esse duceret, haec sunt testimonia…’
33 IV Paus. 3. 1: ‘at ille post non multo sua sponte ad exercitum rediit et ibi non callida, sed dementi ratione cogitata patefecit: non enim mores patrios solum, sed etiam cultum vestitumque mutavit. apparatu regio utebatur, veste Medica…’; for similar uses of sua sponte=privato consilio cf. Cic., Phil. III. 7, V. 23, VIII. 5.
34 IX Con. 3. 4: ‘turn Conon “ihi vero” inquit “non est grave quemvis honorem habere regi, sed vereor ne civitati meae sit opprobrio si, cum ex ea sim profectus, quae ceteris gentibus imperare consuerit, potius barbarorum quam illius more fungar.”’
35 VII Alcib. 11. 1: ‘hunc infamatum a plerisque tres gravissimi historici summis laudibus extulerunt: Thucydides, qui eiusdem aetatis fuit, Theopompus, post aliquanto natus, et Timaeus; qui quidem duo maledicentissimi nescio quo modo in illo uno laudando consenserunt.’
36 CIL I2. 626.
37 XVII Ages. 7. 3: ‘atque in hoc illud in primis fuit admirabile, cum maxima munera ei ab regibus ac dynastis civitatibusque conferrentur, quod nihil umquam domum suam contulit.’ Cf. also v Cim. 2. 5, IX Con. 4. 5.
38 XIII Timoth. 1. 2–3: ‘ille civis suos agro atque urbibus augeri maluit quam id sumere, cuius partem domum suam ferre posset, itaque accepit Crithoten et Sestum.’
39 De leg. III. 9 and 18: ‘nihil enim praeter laudem bonis atque innocentibus neque ex hostibus neque a sociis reportandum.’ Cf. also de rep. 11. 15.
40 Most recently and interestingly Millar, Fergus, ‘Cornelius Nepos, “Atticus’ and the Roman Revolution’, G&R 35 (1988), 40–55Google Scholar.
41 XV Epam. 10. 3: ‘Epaminondas, quamdiu facta est caedes civium, domo se tenuit, quod neque defendere malos volebat, neque impugnare, ne manus suorum sanguine cruentaret: namque omnem civilem victoriam funestam putabat.’
42 ‘Miltiades, Cimonis filius, Atheniensis, cum et antiquitate generis et gloria maiorum et sua modestia unus omnium maxime floreret, eaque esset aetate, ut non iam solum de eo bene sperare, sed etiam confidere cives possent sui, talem eum futurum, qualem cogniturn iudicarunt, accidit ut Athenienses Chersonesum colonos mittere vellent.’ For the confusion cf. Thomas (above, n. 9).
43 ‘ipse ibidem manere decrevit. erat enim inter eos dignitate regia, quamvis carebat nomine, neque id magis imperio quam iustitia consecutus. neque eo setius Atheniensibus, a quibus erat profectus, officia praestabat. quibus rebus fiebat ut non minus eorum voluntate perpetuo imperium obtineret, qui miserant, quam illorum, cum quibus erat profectus.’
44 (6. 1): ‘cuius victoriae non alienum videtur quale praemium Miltiadi sit tributum docere, quo facilius intellegi possit eandem omnium civitatum esse naturam. ut enim populi Romani honores quondam fuerunt rari et tenues ob eamque causam gloriosi, nunc autem effusi atque obsoleti, sic olim apud Athenienses fuisse reperimus. namque huic Miltiadi, qui Athenas totamque Graeciam liberarat, talis honos tributus est…idem ille populus, posteaquam maius imperium est nactus et largitione magistratuum corruptus est, trecentas statuas Demetrio Phalereo decrevit.’
45 Cf. Duris of Samos on the Athenians hymning Demetrius Poliorcetes (FGrH 76 F13):…ταῦτα ᾖδον οἱ Μαραθωνομάχαι…
46 De rep. 1. 3. 4–6: ‘illo vero se loco copiosos et disertos putant, cum calamitates clarissimorum virorum iniuriasque iis ab ingratis impositas civibus colligunt. hinc enim ilia et apud Graecos exempla, Miltiadem victorem domitoremque Persarum, nondum sanatis volneribus iis quae corpore adverso in clarissima victoria accepisset, vitam ex hostium telis servatam in civium vinclis profudisse, et Themistoclem, patria quam liberavisset pulsum atque proterritum, non in Graeciae portus per se servatos sed in barbariae sinus confugisse quam adflixerat; nec vero levitatis Atheniensium crudelitatisque in amplissimos civis exempla deficiunt. quae nata et frequentata apud illos etiam in gravissimam civitatem nostram dicunt redundasse.’
47 pro Sestio 142 (cf. above, n. 12): ‘homines Graeci, quos antea nominavi, inique a suis civibus damnati atque expulsi, tamen, quia bene sunt de suis civitatibus meriti, tanta hodie gloria sunt non in Graecia solum, sed etiam apud nos atque in ceteris terris, ut eos a quibus illi oppressi sint nemo nominet, horum calamitatem domination! illorum omnes anteponant.’
48 I Milt. 8: ‘hic etsi crimine Pario est accusatus, tamen alia causa fuit damnationis. namque Athenienses propter Pisistrati tyrannidem, quae paucis annis ante fuerat, omnium civium suorum potentiam extimescebant. Miltiades, multum in imperiis magistratibusque versatus, non videbatur posse esse privatus, praesertim cum consuetudine ad imperii cupiditatem trahi videretur. nam Chersonesi omnes illos quos habitarat annos perpetuam obtinuerat dominationem tyrannusque fuerat appellatus, sed iustus: non erat enim vi consecutus, sed suorum voluntate, eamque potestatem bonitate retinebat; omnes autem et dicuntur et habentur tyranni, qui potestate sunt perpetua in ea civitate, quae libertate usa est. sed in Miltiade erat cum summa humanitas turn mira communitas, ut nemo tarn humilis esset, cui non ad eum aditus pateret; magna auctoritas apud omnes civitates, nobile nomen, laus rei militaris maxima, haec populus respiciens maluit ilium innoxium plecti quam se diutius esse in timore.’
49 Cf. 11 Them. 8. I, VII Alcib. 3. 3, 7. 2, XIII Timoth. 3.5; note also that Nepos refrains from any comment in his account of Themistocles' exile, cited as classic material for emotional history-writing by Cicero, ad fam. v. 12. 5.
50 Tusc. V. 105; contras t Nepo s III Arist. 1.
51 XII Chabr. 3. 3: ‘est enim hoc commune vitium magnis liberisque civitatibus, ut invidia gloriae comes sit, et libenter de iis detrahant, quos eminere videant altius.’
52 Cf. I Milt. 2. 1–2, 11 Them. 6. 1, V Cim. 4. 1, XIII Timoth. 1.1, the limitation in Iphicrates (XI Iphicr. 1. 1) and the apology for Aristides (III Arist. 2. 1–2).
53 Geiger (above n. 7), 89–90; though the only strong argument seems to me that Nepos is unlikely to have written this curious summary chapter if a cross-reference would have done.
